[Toespraak op 1 augustus bij de wekelijkse bijeenkomst ‘Stop de Oorlog‘ op het Museumplein in Amsterdam – elke maandag van 18 tot 19 uur] Energiecentrales zijn vaak doelwit in militaire conflicten, omdat de vernietiging ervan het vermogen van een land om door te vechten, beperkt. Maar anders dan windmolens of zonnepanelen, of zelfs gas of kolencentrales, zijn kerncentrales een extra risico in een gewapend conflict voor alle partijen.
In het begin van de oorlog bezetten Russische troepen de kerncentrale in Tsjernobyl, de laatste reactor werd al in december 2000 gesloten, maar daarmee is de situatie op het terrein, in de omgeving en de gebouwen niet opeens ongevaarlijk. Naar verluidt hebben Russische soldaten hoge stralingsniveaus opgelopen, doordat ze zich niet bewust waren van de gevaren. Ze gebruikten de omgeving van Tsjernobyl als militaire basis, omdat ze ervan uit gingen dat er niet volop teruggeschoten zou worden. Ondertussen is Tsjernobyl weer door de Russen verlaten, maar verder naar het Oosten is de situatie bij de kerncentrale Zaporisjia onverminderd problematisch. De kerncentrale in Zaporisjia bestaat uit zes grote reactoren, waarmee het de grootste kerncentrale in Europa is.
Rusland gebruikt de kerncentrale in Zaporisjia op verschillende manieren: net als bij Tsjernobyl als militaire uitvalsbasis, waar ze zich relatief veilig voelen. Omdat de kerncentrale helemaal in Russische handen is, is het relatief eenvoudig om een false flag operatie op te zetten, waarbij het lijkt alsof Oekraïne de veroorzaker is van een incident waarbij radioactiviteit vrij kan komen. De mogelijkheid van vrijkomen van radioactiviteit werkt als chantage. Zo’n false flag operatie wordt als een serieuse mogelijkheid gezien.
Donderdag 18 augustus twitterde het Russische Ministerie van Defensie dat in geval van een ongeluk in Zaporizja radioactiviteit naar verwachting Polen, Duitsland en Slowakije zal treffen. NOS correspondent Wessel de Jong vertaalde het als volgt: “Keiharde Russische chantage: Boodschap: stop met wapens leveren of we blazen de kerncentrale op.”
Kerncentrale strategisch doelwit
De hele situatie laat zien dat kernenergie een extra en enorm bedreigende dimensie toevoegt aan oorlog. Oorlog is al verschrikkelijk genoeg, zonder dreiging van radioactiviteit. Niet alleen nu in Oekraïne, maar altijd. Een kerncentrale is een strategisch doelwit, een middel tot chantage en tegelijkertijd een vuile bom, waarmee je een gebied radioactief kunt besmetten.
De Nederlandse autoriteiten hebben een rapport laten opstellen over wat dat voor Nederland zou betekenen. Teneur: ‘niets aan de hand, zelfs bij het ergste scenario hebben we in Nederland waarschijnlijk nergens last van’. En al snel werd dit geponeerd als ‘bewijs’ over hoe veilig kernenergie wel niet is. Dus het feit dat we er 2500 km verderop waarschijnlijk geen last van hebben, bewijst dat iets veilig is? En daar moeten we dan blij en tevreden om zijn?
Het rapport was overigens geheim, maar toen we het boventafel kregen, bleek het rapport te bestaan uit 4 kantjes nogal oppervlakkige en optimistische scenario’s die ook niet over Zaporisjia gingen maar over een andere kerncentrale.
Dreigende kernoorlog
Begin deze maand zei Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties Guterres: “Today, humanity is just one misunderstanding, one miscalculation away from nuclear annihilation.” “Vandaag is de mensheid slechts één misverstand, één misrekening verwijderd van nucleaire vernietiging.”
Guterres zei dat bij de opening van de tiende herzieningsconferentie van het NPV, het Non-proliferatieverdrag, het verdrag dat de verspreiding van kernwapens tegen moet gaan.
Hij vervolgde: “De crises [MEERVOUD], met nucleaire bijklank, zwellen aan. Van het Midden-Oosten en het Koreaanse schiereiland, tot de invasie van Oekraïne door Rusland, en vele andere factoren in de wereld. … Dit alles in een tijd waarin de risico’s van proliferatie toenemen en de beschermingsmechanismen om escalatie te voorkomen, afzwakken.”
Maar het Non-proliferatieverdrag van de Verenigde Naties is in de huidige vorm wel een beetje onderdeel van het probleem: in de eerste plaats omdat het, zeker in de praktijk, het verschil legitimeert tussen landen die kernwapens mogen hebben en de rest die dat niet mag.
In de tweede plaats, en dat is minder bekend, omdat het Non-proliferatieverdrag kernenergie propagandeert en actief aanmoedigt: volgens het verdrag moeten landen geholpen worden met een kernenergieprogramma als ze beloven geen kernwapens te maken. Maar er is op allerlei manieren een relatie tussen kernenergie en kernwapens.
Helemaal problematisch wordt het als we zien dat de organisatie van de Verenigde Naties die moet controleren of er geen nucleair materiaal van het civiele naar het militaire programma wordt gesluisd, tegelijkertijd kernenergie moet promoten.
Die organisatie is het IAEA; het Internationaal AtoomEnergie Agenschap.
Iedereen snapt dat kernenergie controleren en tegelijkertijd propaganderen niet heel goed met elkaar matched. We gaan niet van kernwapens afkomen als we kernenergie blijven promoten.
Geen sancties op kernenergie
Die IAEA heeft nu toestemming van Rusland om een team te sturen naar Zaporisjia. De Russen weigeren om van de kerncentrale een gedemilitariseerd gebied te maken, maar een IAEA team lijkt welkom. Niet meteen, naar verluidt pas over een aantal weken.
Terwijl veel internationale organisaties vertegenwoordigers van Rusland geschorst hebben is dat bij het IAEA niet het geval. En aangezien Rusland globaal een grote speler is, heeft Rusland veel invloed. Het is een grote speler in alle onderdelen van de nucleaire keten. Zo bouwt het Russische staatsbedrijf Rosatom ongeveer 35% van alle nieuwe kerncentrales in de wereld, waaronder die in NAVO-lid Turkije waar de bouw overigens gewoon doorgaat. Vice-directeur van het IAEA en hoofd van de afdeling kernenergie is de Rus Mikhail Chudakov, die daarvoor 20 jaar directeur van Rosatom was.
Het is daarom misschien ook niet vreemd dat kernenergie niet onder de sancties tegen Rusland valt.
Dat werd nog weer eens duidelijk toen de Nederlandse autoriteiten enkele weken geleden toestemming gaf voor transporten door Nederland met uranium afkomstig uit Rusland en bestemd voor een fabriek in Lingen, net over de Duitse grens. Het zou zo maar kunnen dat die transporten in der Amsterdamse haven aankomen. Het schip dat het waarschijnlijk gaat vervoeren, de Michail Dudin, onder Panamese vlag natuurlijk zodat het niet onder de sancties valt, is op dit moment vanuit thuishaven St.Petersburg onderweg naar West-Europa. Naar Frankrijk wordt verwacht, maar Amsterdam ligt ook op de route.
We houden het in de gaten.
Dirk, Laka, documentatie- en onderzoekscentrum kernenergie
