ProcesNieuws, maart 2019 – Het advies ‘Kernwapens in een nieuwe geopolitieke werkelijkheid’ van de Commissie Vrede en Veiligheid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) is in feite niets meer dan een onderbouwing van het kernwapenbeleid van deze en voorgaande regeringen. Dat betekent: vaak zeggen dat je nucleaire ontwapening nastreeft en in de praktijk vooral doorgaan op dezelfde weg van het handhaven en moderniseren van Amerikaanse kernwapens in Nederland en van het overdragen van de kernwapentaak van de F16 naar het nieuwe gevechtsvliegtuig F35 (Joint Strike Fighter). De NAVO en zijn nucleaire beleid hangt als een onaantastbare almachtige schaduw boven het hele rapport. Er is werkelijk geen enkele oorspronkelijke of originele gedachte voor nucleaire ontwapening in terug te vinden.
Het advies is echter ook koren op de molen van wapenbedrijven. Zij hebben baat bij de scenario’s die de AIV opwerpt. Niet alleen het Nederlandse regeringsbeleid loopt grotendeels parallel met de hoofdlijn van het AIV-advies, het is ook het geval voor het Amerikaans en NAVO-beleid. Daarmee is het advies, behalve een uiting van een adviesorgaan in één land, ook een weergave van de huidige praktijk die voor de internationale wapenmarkt zo gunstig is.
Amerikaanse kernwapenmodernisering
Nagenoeg alle kernwapenstaten zijn al geruime tijd bezig met een proces van omvangrijke modernisering van hun nucleaire arsenalen. In het AIV-advies komen vooral de Amerikaanse, Russische en Chinese praktijk aan de orde. De laatste twee worden nadrukkelijk beoordeeld als een bedreiging, voor de VS en voor Europa en daarmee als argument om de Amerikaanse modernisering goed te praten en te steunen.
De AIV luidt, terecht, de alarmbel over Russische stappen, zoals de ontwikkeling en ingebruikneming van nieuwe soorten kernwapens. Het feit dat de VS precies hetzelfde doen, en daarmee net zo verantwoordelijk zijn voor het aanjagen van een nieuwe nucleaire wapenwedloop, kan echter op veel begrip rekenen en wordt gebagatelliseerd: “Van uitbreiding van het Amerikaanse kernwapenarsenaal is vooralsnog geen sprake.” Dit staat in scherp contrast met uitlatingen van deskundigen die erop wijzen dat met de huidige modernisering de nucleaire slagkracht van de VS wel degelijk uitgebreid wordt.
Alle grote Amerikaanse wapenbedrijven, zoals Lockheed Martin, Boeing, Northrop Grumman en General Dynamics en andere kernwapenbedrijven en toeleveranciers, profiteren van het omvangrijke Amerikaanse miljardenprogramma voor kernwapenmodernisering. Als het aan de AIV ligt mogen deze bedrijven zich dus blijven verheugen op nieuwe orders in dit verband.
Nederland aan leiband NAVO-beleid
De NAVO heeft de afgelopen jaren mogelijke inzet van kernwapens weer een centraler onderdeel van de totale militaire strategie gemaakt. Ook hier is de vermeende Russische dreiging het belangrijkste argument. De AIV adviseert de regering de NAVO, en dus deze lijn, te volgen. Daarmee worden alle oproepen tot nucleaire ontwapening, die in het rapport ruimschoots te vinden zijn, tot praatjes voor de vaak gedegradeerd. Immers, de NAVO bevestigt keer op keer dat kernwapens de hoeksteen van de militaire strategie vormen en dat het bondgenootschap over kernwapens zal blijven beschikken zolang deze zullen bestaan.
Het AIV-advies houdt ook in dat de Nederlandse kernwapentaak (inzet van kernbommen door een F16-squadron) en de stationering van Amerikaanse kernwapens op vliegbasis Volkel in Noord-Brabant gehandhaafd worden: “Beëindiging van de nucleaire taak door de Europese lidstaten zou naar de mening van de AIV de cohesie van het bondgenootschap schaden, de bereidheid van de Verenigde Staten ondergraven om de veiligheid van de Europese landen te garanderen en de invloed van die landen op het Amerikaans beleid tenietdoen”.
Waar het de industrie betreft komen bij deze Nederlandse kernwapentaak de modernisering van de B61-bommen en het geschikt maken van de F35 voor kernwapengebruik in beeld. De huidige B61-vrije val-bommen, die op Volkel en andere Europese vliegbases zijn gestationeerd, zijn militair gezien nauwelijks nog bruikbaar. Met de ontwikkeling van de nieuwe versie van deze bom, de B61-12, in het duurste Amerikaanse nucleaire moderniseringsprogramma ooit (geschat op 10 miljard dollar), wordt de inzetbaarheid in een klap enorm verhoogd. Kritische deskundigen noemen deze versie van de bom één van de meest gevaarlijke kernwapens ooit, omdat het door de combinatie van een nieuw staartstuursysteem en de mogelijkheid van een relatief lage lading tot een flinke verlaging van de inzetdrempel kan leiden. Samen met andere soortgelijke kernwapenmoderniseringen, bijvoorbeeld bij de Franse krijgsmacht, voedt dit de illusie dat een beperkte kernwapenoorlog mogelijk zal zijn. Volgens de AIV zal het echter allemaal zo’n vaart niet lopen.
De Amerikaanse wapengigant Boeing produceert de staartvleugels voor de nieuwe B61-12 bom. De daadwerkelijke introductie van dit kernwapen, vanaf midden jaren 2020, valt ongeveer gelijk met het moment dat de F35 geacht wordt geschikt te zijn gemaakt om ze af te kunnen werpen. De hoofdaannemer voor de ontwikkeling en productie van de F35 is Lockheed Martin, het grootste wapenbedrijf ter wereld. Talloze andere bedrijven, waaronder het Nederlandse Stork, maken onderdelen voor het vliegtuig. Welk bedrijf het geschikt maken van de F35 voor kernwapengebruik gaat uitvoeren is niet bekend. Dat dit gaat gebeuren lijkt inmiddels wel zeker, waar er eerder twijfels waren of de VS het maken van deze aanpassingen door zouden zetten, vanwege de hoge kosten die ermee gemoeid zijn.
Europese kernwapenmacht?
Wat als de Amerikaanse kernwapenparaplu voor Europa wegvalt? Moet Europa dan een eigen kernwapenmacht worden? Dit lijkt voor de korte termijn geen erg waarschijnlijk scenario, vindt ook de AIV. Maar het advies houdt wel nadrukkelijk de deur open: “Met het oog op de onzekere toekomst, in het bijzonder de onzekere toekomstige relatie met de Verenigde Staten, is het ook verstandig om te verkennen welke mogelijkheden er zijn om invulling te geven aan een grotere Europese nucleaire zelfstandigheid.” En passant biedt het aan een apart advies uit te brengen over deze invulling.
De AIV kenschetst het ontstaan van nieuwe Europese kernwapenstaten als onwenselijk. Dat betekent dat, mocht dit scenario aan de orde komen, de Britse en Franse kernwapens de huidige rol van de Amerikaanse kernwapens over moeten gaan nemen.
Hoe de verhouding op kernwapengebied tussen het Verenigd Koninkrijk, dat traditioneel vooral een sterke militaire band met de VS heeft, en de rest van Europa vorm zal krijgen na de Brexit (of het alsnog afketsen daarvan) is nog afwachten. Frankrijk heeft zijn kernwapens altijd nadrukkelijk buiten de NAVO gehouden. Er is wellicht meer enthousiasme voor Europese samenwerking op dit vlak, zeker onder de huidige regering. Premier Macron is een groot pleitbezorger van een sterke militaire EU, onafhankelijk van de Verenigde Staten. Hij tekende begin dit jaar bijvoorbeeld al een samenwerkingsovereenkomst op defensiegebied met de Duitse bondskanselier Merkel.
De grote Europese wapenbedrijven – BAE Systems, Airbus, Leonardo en Thales – zullen bij het scenario van een eigen Europese kernwapenmacht in hun handen klappen. Zij zijn alle al betrokken bij kernwapenproductie en -onderhoud en zullen ongetwijfeld hun orderportefeuille zien toenemen.
Conventionele wapenwedloop
De idee dat wie vrede wil zich moet voorbereiden op oorlog, is bepaald niet nieuw en doordesemt het hele AIV-advies. Naast het afwisselend goedpraten en stimuleren van vooral het Amerikaanse nucleaire moderniseringsprogramma, wordt in het kielzog daarvan geadviseerd een conventionele wapenwedloop aan te jagen. Ook dit is niet nieuw. Het is een herhaling van de oproep om veel meer geld aan defensie te gaan besteden en de informele NAVO-afspraak om de militaire uitgaven naar 2% van het BNP te laten stijgen na te komen.
De redenering die hierachter ligt vat de AIV samen als: “Substantiële versterking van de conventionele NAVO-capaciteiten in Europa en het nakomen van de afgesproken NAVO-verplichtingen zijn cruciaal om het bondgenootschappelijk beleid van oorlogsvoorkoming geloofwaardig en effectief te maken. Evenwichtige conventionele verhoudingen in Europa verkleinen immers de kans dat een militair conflict ontstaat tussen Rusland en de NAVO en daarmee het risico dat nucleaire wapens worden ingezet. Een solide conventionele defensie verhoogt niet alleen de atoomdrempel, maar biedt ook mogelijkheden voor wapenbeheersing en ontwapening.”
De opvatting dat meer bewapening tot het voorkomen van kernwapengebruik en tot (nucleaire) ontwapening zal leiden is op niks gebaseerd. Het lijkt eerder waarschijnlijk dat meer bewapening tot meer risico’s en meer kans op escalatie zal leiden. Nog meer wapens aanschaffen zal de vrede in ieder geval niet dichter bij brengen. De AIV-beweringen rammelen echter ook als het op feiten aankomt. De EU-landen samen geven al veel meer uit aan defensie dan Rusland.
Volgens het gerenommeerde Zweeds onderzoeksinstituut SIPRI zijn de mondiale militaire uitgaven in 2017 gestegen tot het hoogste niveau sinds het einde van de Koude Oorlog. Wereldwijd gaven landen 1739 miljard dollar uit, 1,1% meer dan het jaar ervoor. De Verenigde Staten namen veruit het grootste deel voor hun rekening, met 610 miljard dollar (35% van het totaal), evenveel als in 2016. De uitgaven van China namen toe met 5,6% (naar 228 miljard dollar), terwijl die van Rusland met 20% daalden (naar 66,3 miljard dollar). De 29 NAVO-landen waren gezamenlijk goed voor 900 miljard dollar, dus meer dan de helft van de mondiale militaire uitgaven. Hiervan komt 270 miljard dollar voor rekening van de Europese NAVO-landen, meer dan vier keer zoveel als de Russische uitgaven.
Kortom: de redenering van de AIV is op drijfzand gebouwd, zoals de hele succesvolle lobby vanuit de industrie, krijgsmacht, media en politiek voor hogere militaire uitgaven dat al jaren is. De wapenindustrie vaart er wel bij.
De Commissie Vrede en Veiligheid van de AIV laat met dit advies zien een conservatief clubje te zijn, overwegend bestaande uit zure, versteende mannen. Zij komen niet verder dan het aandragen van bewapening, militarisme en westerse hegemonie, als antwoord op problemen in de wereld. De (kern)wapenindustrie klapt zich in de handen klappen dat het ook uit deze hoek de wind in de zeilen krijgt. Mondiale vrede, veiligheid en rechtvaardigheid zijn hier echter niet mee gediend.
Mark Akkerman (Stop Wapenhandel)
