[Toespraak op 1 augustus bij de wekelijkse bijeenkomst ‘Stop de Oorlog‘ op het Museumplein in Amsterdam – elke maandag van 18 tot 19 uur]
In de beginfase van de Russische invasie in Oekraïne dreigde president Poetin min of meer verhuld met het gebruik van kernwapens, vooral om westerse landen buiten de oorlog te houden. Die dreiging is in de loop van de oorlog, ondanks het weinig florissante verloop voor Rusland, gelukkig wat afgezwakt. Maar het mag blijven dienen als een waarschuwing dat nu eindelijk werk gemaakt moet worden van wereldwijde nucleaire ontwapening.
Na de tijd van het grootschalige verzet tegen kernwapens, in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw, hadden veel mensen het idee dat de nucleaire dreiging wel verdwenen was met het einde van de Koude Oorlog. De ruimte die er toen leek te zijn om kernwapens af te schaffen is echter ongebruikt gebleven. Ja, vooral Rusland en de VS hebben hun aantallen fors gereduceerd en een aantal landen, waaronder Oekraïne, hebben afgezien van kernwapens op hun grondgebied. Maar voor veel landen blijft de internationale machtspositie die kernwapenbezit met zich meebrengt te belangrijk. De huidige nucleaire arsenalen kunnen de aarde nog steeds vele malen vernietigen.
Het inmiddels ruim 50 jaar oude Non-Proliferatieverdrag verplicht de kernwapenstaten tot nucleaire ontwapening en moet de verspreiding van kernwapens naar andere landen tegen gaan. Alle kernwapenstaten lappen die verplichting echter aan hun laars. Hoewel het een totaal verkeerde ontwikkeling blijft, is het eigenlijk geen wonder dat andere landen dus ook over kernwapens wilden kunnen beschikken. Nieuwe kernwapenstaten dienden zich aan. Voor een aantal lag de bakermat hiervoor in het Nederlandse Almelo, waar de Pakistaanse spion Khan bij de nucleaire verrijkingsfabriek Urenco de nodige kennis voor de ontwikkeling van kernwapens opdeed. Hij hielp hiermee niet alleen Pakistan aan een atoombom, maar verkocht later zijn kennis ook aan onder meer Iran en Noord-Korea.
De laatste jaren zijn alle kernwapenstaten hun arsenalen aan het moderniseren. Dit betekent niet alleen dat ze nog zeker tientallen jaren over kernwapens willen beschikken, maar ook de introductie van nieuwe, beter bestuurbare, kleinere kernwapens. Een heel gevaarlijke ontwikkeling die, vanuit de illusie dat een beperkte nucleaire oorlog mogelijk is, de drempel tot inzet fors verlaagt. In werkelijkheid zal het gebruik van één kernwapen naar alle waarschijnlijk een kettingreactie in gang zetten die de hele wereld zal vernietigen.
Ook Nederland speelt hierin een rol. De regering roept al jaren dat ze zich inzet voor een kernwapenvrije wereld, maar hobbelt in de praktijk gewoon met de NAVO mee. En die is heel duidelijk: zolang er kernwapens bestaan, zal de NAVO erover blijven beschikken en de mogelijkheid openhouden ze te gebruiken. Het bondgenootschap bevestigde deze koers nogmaals in het eind juni bij de NAVO-top in Madrid aangenomen nieuwe Strategische Concept. Op de luchtmachtbasis Volkel in Noord-Brabant liggen al decennia Amerikaanse kernwapens opgeslagen, klaar voor gebruik door Nederlandse piloten in NAVO-verband. Vanaf deze zomer komen ook hier nieuwe kernwapens, van zo’n ‘beter bruikbaar’ type, die ingezet kunnen worden door de eveneens nieuwe F35-gevechtsvliegtuigen. Ook de Nederlandse regering is dus bepaald niet van plan kernwapens op te geven.
Het gaat overigens niet alleen om aantallen en typen kernwapens. Tegelijkertijd met die gevaarlijke moderniseringsgolf is een stelsel van verdragen voor ontwapening en wapenbeheersing tussen de VS en Rusland in snel tempo afgebroken. Beide landen beschuldigen elkaar van het schenden van verdragen en kiezen er daarna voor deze op te zeggen of niet te verlengen. Zo maakte de VS een einde aan het anti-ballistische rakettenverdrag, mede om de opbouw van een raketschild in Europa mogelijk te maken, en aan het Intermediate-Range Nuclear Forces-verdrag, dat het gebruik van middellangeafstandsraketten verbood. Die afbraak van verdragen heeft grote gevolgen voor Europa, dat als potentieel nucleair slagveld tussen Rusland en de VS ligt, maar heeft niet geleid tot meer Europese inzet voor kernontwapening.
Het is niet zo dat er niks gebeurt. Zo is er inmiddels een internationaal verbod op kernwapens van kracht, geïnitieerd door volhardende NGO’s, en hebben veel landen en regio’s zich kernwapenvrij verklaart. Het zijn de kernwapenstaten en hun vazallen, waaronder Nederland, die zich hier niks van aantrekken, landen die zich inzetten voor ontwapening bedreigen en zo ieder initiatief in de kiem smoren.
In die context komt het Russische dreigement om kernwapens in te zetten niet zo uit de lucht vallen. Het is het gevolg van het jarenlang niet aangrijpen van kansen voor ontwapening en wapenbeheersing, van het vasthouden aan kernwapens en het introduceren van nieuwe, gevaarlijke typen, en in essentie van de imperialistische machtspolitiek van de kernwapenstaten.
Vandaag begint in New York de tiende herzieningsconferentie voor het non-proliferatieverdrag. Het is nu al duidelijk dat dat geen enkele serieuze stap om van kernwapens af te komen zal opleveren. Simpelweg omdat de kernwapenstaten dat niet willen. Het beste wat je ervan kunt zeggen is dat er in ieder geval gepraat wordt, in tegenstelling tot het andere internationale ontwapeningsgremium: de jaarlijkse Conference on Disarmament. Daar komen de deelnemende landen meestal niet verder dan een eindeloze ruzie over de agenda.
Juist in die landen die vasthouden aan kernwapens is meer publieke druk nodig om een andere koers te gaan varen. Ook in Nederland. Veel meer publieke druk, want de regering zit zo vast in het volgen van de NAVO-koers dat het de afgelopen tien jaar zelfs meerdere keren Kamermeerderheden voor stappen richting ontwapening klakkeloos heeft genegeerd. De naderende komst van nieuwe kernwapens naar Volkel maakt verzet des te urgenter, juist ook met een blik naar het verleden. Over vijf dagen is het 77 jaar geleden dat een atoombom boven Hiroshima werd afgeworpen. De verwoestende gevolgen daarvan zijn tot op de dag van vandaag merkbaar. Laat dat dienen als een waarschuwing – dit nooit meer! – en als een oproep aan ons allen om de strijd tegen kernwapens te blijven voeren.
