Dit artikel is geschreven voor actieblad Ravage.
Europese Absoluut Dodelijke Systemen is de verbastering van de afkorting van de European Aeronautic Defence and Space N.V. (EADS) die is bedacht door het Forum voor Vredesactie. Het Forum is de initiatiefnemer voor een actie tijdens de aandeelhoudersvergadering die op 17 mei in Amsterdam plaats vindt. Deze actie wordt ondersteund door het Europese Netwerk tegen de Wapenhandel (ENAAT), Wapentuig! en de Campagne tegen Wapenhandel.
EADS behoort tot de grootste wapenfabrikanten in de wereld en is het op een na grootste defensiebedrijf in Europa. Het produceert zijn wapens vooral in Italië, Duitsland, Frankrijk en Spanje. Opmerkelijk genoeg zit de officiële hoofdvestiging in een nieuw kantoor bij Schiphol. Nederland is voor multinationale ondernemingen een belastingparadijs en beschermt bedrijven tegen vijandelijke overnames, vandaar.
Minister Jorritsma noemde de handel en wandel van EADS onlangs nog ‘onbetamelijk’. Niet omdat het bedrijf wapens verkoopt aan dictaturen en dubieuze regimes. Niet omdat EADS raketten maakt voor kernwapens en meewerkt aan het versterken van het beruchte raketschild. Jorritsma vond het optreden van EADS niet netjes, omdat het bedrijf op de valreep een moeizaam bereikt poldercompromis tussen de PvdA-fractie en de Regering, over de aanschaf van de Joint Strike Fighter, op scherp zette. EADS stuurde vlak voordat het besluit over de medewerking aan wapenproject had moeten vallen een brief aan fractieleider Melkert waarin het bedrijf erop aandrong niet mee te werken aan de JSF, maar in te gaan op het ‘lucratieve’ aanbod van EADS. EADS produceert namelijk een belangrijke concurrent van de JSF, de European Fighter Aircraft (EFA). Het onbetamelijk klinkt dan ook nogal vreemd uit de mond van een VVD minister. Het bedrijf wil bommenwerpers verkopen en dat is niet zo gek voor een wapenfabrikant. Een brief naar de fractie die de doorslag zal geven tijdens de Kamerstemming over de peperdure aanschaf van 85 dood en verderf zaaiende monsters is dan toch logisch. Wapens produceren en de bedrijfsethiek van EADS zijn niet hoogstaand, maar hier was verder weinig mis aan. Dan zijn er betere argumenten te verzinnen om EADS wegens onbehoorlijk beleid aan te klagen.
Joint Strike Fighter
De lobby en de acties hadden effect. Een beslissing over deelname aan de ontwikkeling van de JSF-bommenwerper is uitgesteld. Nederland doet niet vanzelfsprekend mee aan de aanschaf van een nieuw Amerikaans jachtvliegtuig. Dat is winst, want Nederland kocht altijd zijn jachtvliegtuigen bij Uncle Sam. Nederland is samen met Groot Brittanie altijd het braafste jongetje inde VS-klas geweest. Bij iedere interventie staan Nederlandse politici te kloppen op de deuren van het Pentagon om een Nederlandse bijdrage aan te bieden. Over dezelfde wapens beschikken als de Amerikanen maakt het meedoen aan de militaristische botte bijl politiek een stuk gemakkelijker. Dat die deuren soms gesloten blijven doet daar niets aan af. Nu wordt de vanzelfsprekendheid van die samenwerking met de Amerikanen voor het eerst betwijfeld. Verschillende redenen spelen daarbij een rol. Niet in de laatste plaats de afkeer van de Amerikaanse isolationistische politiek en tevens de wens naar een grotere Europese inbreng als militaire macht. Daar komen de Europese wapenfabrikanten om de hoek kijken. Nu kunnen ook de Europese bommenwerpers van EADS en Dassault beoordeeld worden, stelde het Financieele Dagblad in zijn redactioneel na het besluit van de Regering. Deze bedrijven hebben de European Fighter Aircraft (EFA) en Mirage in de aanbieding. Kortom van de regen in drup. Want hoe mooi het ook is dat niet iedereen de militaristische mad-man in het Witte Huis volgt, een verdere militarisering van de Europese Unie is ook weinig aanlokkelijk.
Corruptie
Vlak na de oprichting bleek al dat EADS fout zat. Zuid-Afrika is bezig zijn leger in rap tempo te moderniseren, zodat het land een regionale machtsfactor van belang kan worden. Miljarden worden er besteed aan onder meer nieuwe marineschepen en vliegtuigen. Wapenboeren lopen dan ook de deur plat bij Zuid-Afrikaanse politici, ambtenaren en defensiebedrijven met mooie offertes. Het ene aanbod nog voordeliger dan het andere. ‘Het onze zal het mooiste zijn,’ moet het Duitse onderdeel van EADS, DASA gedacht hebben. Ze wilden raketten en vliegtuigen aan Zuid-Afrika verkopen. DaimlerChrysler is de moeder van DASA. Dus worden naast investeringen in de Zuid-Afrikaanse economie, het verstrekken van export kredieten (zie vorige Ravage) ook de cruciale personen gepaaid met een flinke korting op de aanschaf van een nieuwe Mercedes Benz. Deze verkoop truc schoot mensen in Zuid-Afrika in het verkeerde keelgat en sindsdien is er een officieel onderzoek ingesteld, bericht de Zuid-Afrikaanse pers regelmatig over de kwestie en zijn de ambtenaar belast met materieelaanschaf en een hoge ANC’er veroordeeld wegens corruptie. Dat is mooi. Want corruptie tiert als kanker. Zeker bij de opbouw van een nieuwe democratie als de Zuid-Afrikaanse, maar het in Nederland gevestigde EADS kan toch ook niet vrijuit gaan.
Transportvliegtuig
De eerder genoemde bommenwerper EFA moet nog bewijzen dat het een verkoop succes wordt. Een ander vliegtuig dat door EADS gemaakt wordt is dit wel al lang en vliegt in tal van landen. Het gaat hier om een troepentransportvliegtuig dat gebruikt wordt door legers van ten minste 23 landen, waaronder Marokko, Pakistan, Turkije en Indonesië.
In dat laatste land wordt het vliegtuig niet alleen gebruikt, maar ook geproduceerd op basis van een contract met de Spaanse ontwerper, CASA. CASA is nu een onderdeel van EADS. Het Indonesische bedrijf IPTN produceert de vliegtuigen in Bandung. IPTN is de ‘love baby’ van Habibie, voormalig president van Indonesië, beschermeling en rechterhand van president Soeharto. Indonesië gebruikte het vliegtuig zelfs als ruilmiddel. Dit is niet zo bijzonder als het klinkt: in de wapenhandel wordt vaak afgestapt van de geldeconomie en worden wapens geruild voor goederen. Thailand betaalde in kleefrijst (onder andere gebruikt voor toetjes) voor de transportvliegtuigen. Zuid-Korea leverde pantservoertuigen als betaling. Voor de Indonesische militairen is een transportvliegtuig onmisbaar. Het Indonesische leger is relatief klein, het land uitgestrekt en de brandhaarden velen. Snel troepen verplaatsen is daarom van strategisch belang.
Ook in Turkije komt het vliegtuig uitstekend van pas. Het wordt daar geroemd om zijn korte landingen en ’take-offs’, waardoor het gebruik kan maken van kleine vliegvelden in Zuidoost-Turkije, ofwel Koerdistan, om legereenheden aan en af te voeren. Mogelijk is dit ook de reden voor de aanschaf door Marokko, dat huishoudt in de Westelijke Sahara, dat het tientallen jaren geleden heeft geannexeerd.
Momenteel werkt EADS met acht Europese landen, waaronder Turkije, aan de bouw van een nieuw groot militair transportvliegtuig, de Airbus A400M. Het is niet alleen voor troepentransport, ook complete wapensystemen moeten ermee vervoerd worden, bijvoorbeeld twee gevechtshelikopters of zes landrovers. Het Britse Ministerie van Defensie zegt dat het vliegtuig zorg zal dragen voor vervoer voor de gehele Britse krijgsmacht in tijden van vrede, crisis en oorlog. Voor de Turkse luchtmacht weer een mooie bijdrage aan hun strijd tegen de Koerden. EADS coördineert de productie van dit nieuwe vliegtuig samen met OCCAR, een Europese organisatie om de wapenaankopen te stroomlijnen. Europese Unie Het valt op dat de banden van EADS met de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, meer dan goed zijn te noemen. Dat is ook niet zo gek. Leden van de Commissie dringen er al sinds jaar en dag op aan dat Europa een sterke en eigen defensie-industrie krijgt om de militaire poot van de EU van wapens te voorzien. Met andere woorden; dit gezelschap is bezig de Europese Unie te militariseren. Zonder een eigen wapenindustrie krijgt Europa nooit een militair smoel, stelde Europees Commissaris voor Buitenlands Beleid Hans van den Broek in 1996, in iets andere bewoordingen. Bovendien wijst de Commissie er al vele jaren op dat Europese bedrijven als ze niet groter en sterker worden door de Verenigde Staten onder de voet worden gelopen. De EU doneert per jaar ongeveer 1,5 tot 2 miljard Euro aan de wapenindustrie. Adviesraden met commissarissen en wapenfabrikanten worden door de Europese Unie op gezet om toekomstplannen voor de luchtvaartindustrie op te zetten. De laatste loot aan deze constant uitdijende hoeveelheid adviesraden en commissies, waar Eurocommissarissen en defensie-industriëlen plannen smeden voor een sterker Europa met meer eigen Europese wapens, is Star 21. In Star 21 zitten vijf Europese Commissarissen, Javier Solana (de speciale EU vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en defensiebeleid), twee Europarlementariërs en zeven wapenfabrikanten, waarbij twee van EADS. Zij broeden op plannen voor een sterke toekomst van de Europese wapenindustrie: “Deze sector is strategisch belangrijk voor technologische ontwikkeling, wetenschappelijke vooruitgang, en voor de defensie en de veiligheid van Europa (�). Dus is het essentieel dat we al onze energie toespitsen op de vraag hoe het politieke en wetgevende kader het beste de belangen van Europa kan dienen,” aldus de Finse voorzitter van Star 21. Wapenbaronnen hebben uiteraard wel oren naar de Europese plannen. Schaalvergroting, ‘rationalisatie van de productie’ en versoepeling van de regels. Het is te mooi om waar te zijn.
De Lidstaten willen echter vooralsnog op defensiegebied hun nationale soevereiniteit behouden en zijn terughoudend bij het uit handen geven van die nationale bevoegdheden over de defensie-industrie aan Brussel. Toch wordt er schoorvoetend in de nationale hoofdsteden wel steeds meer naar de geluiden uit Brussel geluisterd. Het al genoemde OCCAR wint langzaam aan belang en meer landen willen toetreden, waaronder Nederland. Inmiddels zijn er afspraken (in het kader van het zogenaamde Framework Agreement) om de controle op wapenhandel te versoepelen en samenwerking tussen de deelnemende landen te verbeteren. Zo wordt onder druk van de wapenindustrie en hun vrienden in de Europese Commissie steeds meer afgeknabbeld van de controle op de wapenindustrie. Grote bedrijven, zoals EADS, zetten daarbij de agenda.
Europees bedrijf
EADS kwam niet zonder slag of stoot tot stand. Europa was geen politieke eenheid en ieder land wilde zelf blijven beschikken over zijn eigen wapenproducenten. In Brussel en op de hoofdkantoren van de wapenfabrikanten werden de noodklokken geluid. Als er geen Europees antwoord zou komen dan zouden de Europese bedrijven het onderspit delven ten opzichte van de Amerikaanse concurrentie en dan zou een Europese militaire macht afhankelijk worden van Amerikaanse wapens. In de tweede helft van de jaren negentig werd hierop gereageerd. Een Europees luchtvaart bedrijf werd besproken, maar nog voordat het tot stand kwam door de Britten de grond ingeboord. Daarna ging het snel Fransen en Duitsers zetten samen in rap tempo EADS op. Volgens eigen zeggen het eerste transnationale luchtvaartbedrijf (TNC). Iedereen was verbaasd hoe konden de Duitsers en Fransen, traditioneel niet echt vrienden van elkaar, zo snel tot overeenstemming komen. De Duitse poot, Daimler Chrysler, had net het Spaanse CASA opgekocht en zo ontstond een Europees tegenwicht tegen de Amerikaanse reuzen. De Duitsers en Fransen trekken nu hand in hand op en hebben de verantwoordelijkheden zo verdeeld dat geen van beide partijen het overwicht krijgt. Een derde van de aandelen is vrij te koop, maar er is voor gezorgd dat zowel DaimlerChrysler als Sogeade (het Franse bedrijf Lagardère en de Franse staat) 30% hebben. De Spaanse overheid wordt als kleine medespeler afgescheept met 5,5%. Alle hoge posities in het bedrijf worden gelijk verdeeld. Er is een Duitse en Franse directeur. Er is een Franse en Duitse voorzitter van de Raad van Bestuur. Europese samenwerking is vrijwel onmogelijk. EADS is echter het voorbeeld van een bedrijfsstructuur die verder gaande Europese militaire integratie afdwingt.
Schurkenstaten, kernwapens en raketschilden
EADS en zijn voorlopers ontwerpen al sinds 1960 Franse kernwapens. In december 2000 heeft Frankrijk een contract getekend voor een nieuwe generatie raket-ten voor de marine. Deze raketten zullen worden uitgerust met een kernkop ter waarde van 550 miljoen EURO. In december 2001 heeft Frankrijk tevens een contract van 231 miljoen EURO getekend met Aerospatiale Matra Missiles (een dochter van EADS) voor de eerste ontwikkeling en aankoop van kernraketten voor de middellange afstand aan boord van aanvalsvliegtuigen. De raketten gaan de tweede component van de Franse nucleaire afschrikkingsmacht vormen, naast de langeafstandsraketten die afgevuurd worden door kernonderzeeërs (geproduceerd door MBDA, waarin EADS 37% van de aandelen heeft). Het is wonderlijk dat de hoofdvestiging van een bedrijf dat raketten voor het afvuren van atoomwapens maakt, zijn onderdak heeft gevonden op Nederlandse bodem. Kwamen die Opland mannetjes en vrouwtjes maar terug om EADS Nederland uit te schoppen.
Overigens werkt EADS ook mee aan Star Wars. Star Wars ofwel het raketschild is bedoeld tegen massavernietigingswapens en gericht tegen raketinslagen op ‘vredeslegers’ die bezig zijn een ‘schurkenstaat’ aan te pakken. Bij zo’n vredesmissie is het doorslaggevende argument vaak dat die schurkenstaat kernwapens heeft, vermoedelijk bezit of mogelijk aan het maken is. Een vreemd argument, omdat de vredeslegers zelf kernwapens achter de hand houden. Het zal EADS een zorg zijn, wordt er om kernraketten gevraagd dan maken ze die, wordt er om een verdedigingssysteem tegen raketten geroepen dan maken ze dat. Kunnen ze wapens exporteren naar elders in de wereld dan doen ze dat. Nederland verdient er een centje bij door EADS de belastingfaciliteiten te verstrekken en maalt verder nergens om.
“Afzonderlijk zijn we sterk, samen zijn we nog sterker” is de leuze van EADS. een leuze die ook van belang is voor mensen die er naar streven de wapenhandel en wapenproductie door Europese defensiegiganten als EADS aan banden te leggen. De actie tijdens de aandeelhoudersvergadering is daarbij een eerste stap.
