Wapenexporten zijn van wezenlijk belang voor de wapenindustrie. Wapens worden doorgaans in kleine hoeveelheden geproduceerd. De onder-zoeks- en ontwikkelingskosten zijn mede daardoor fors. Export verlaagt de omvang van deze overheadkosten in de prijs van elk afzonderlijk wapensysteem. Er is overaanbod op de wapenmarkt en dat betekent zware concurrentie om de gunsten van de beperkte klantenkring (vooral overheden) te winnen. Om klanten over de streep te trekken gaan Koninklijke Hoogheden op bezoek bij Presidenten en Emirs, maar ook worden financiële regelingen getroffen. De belangrijkste is de exportkredietverzekering vanwege de staat. Exportkredietverzekering De exportkredietverzekering is een van de middelen die de overheid heeft om het bedrijfsleven te steunen. Het gaat hierbij niet alleen om wapens, maar ook om goederen en werkzaamheden, zoals de aanleg van havens en het opzetten van een fabriek voor gelatine.
Dit werkt als volgt. Land X bestelt in Nederland een product bij bedrijf A en zegt op krediet te willen kopen (de Wehkamp methode). Zoals Wehkamp niet levert aan adressen in bepaalde buurten, zo hebben ook commerciële kredietverstrekkers regio’s die ze als te onbe-trouwbaar beschouwen. Land X of deze specifieke levering wordt ook als een te groot risico gezien en een commercieel krediet wordt daarom niet verstrekt. Bedrijf A wil toch zijn product verkopen, maar niet zelf het risico lopen dat er uiteindelijk niet betaald wordt. Het heeft dan de mogelijkheid (via zijn bank) om bij de overheid een exportkredietverzekering aan te vragen. Het Ministerie van Financiën neemt in deze constructie doorgaans de risico’s op zich. Het Ministerie besteed het praktische werk uit aan de kredietverzekeringsbank Gerling NCM.* Bedrijf A heeft zijn risico afgeschoven en de overheid moet via de NCM het geld van land X zien terug te krijgen. Voor het bedrijfsleven een prachtige regeling. Het risico wordt immers op de belastingbetaler afgeschoven.
Openbaarheid
Sinds een jaar verstrekt de NCM informatie over de in dit kader verstrekte polissen. Deze openbaarheid is het resultaat van lobby van de milieu- en ontwikkelingssamenwerkingsorgani-saties (met name Jubilee 2000). In een op het internet geplaatste tabel staan alle verstrekte polissen vanaf 5 augustus 2002. In deze tabel is bijvoorbeeld te vinden naar welk land de goederen of diensten gaan. In het eerste jaar dat deze gegevens openbaar zijn gaat het in zeven gevallen om leveringen aan Ministeries van Defensie in een vijftal landen (zie tabel).
Wapens
De zeven leveringen zijn goed voor achttien procent van de waarde van alle verstrekte export-kredietverzekeringen. Terwijl de waarde van de Nederlandse wapenexporten nog geen 0,2% van de totale Nederlandse exporten bedraagt. Kortom voor wapenexporten wordt excessief gebruik gemaakt van exportkredietverzekeringen.
In totaal gaat het in de periode augustus 2002 – juli 2003 om een verzekerd bedrag van 144 miljoen euro voor wapentransacties. Bij een gemiddelde Nederlandse wapenexport van 500 miljoen euro (1997-2001) per jaar is dat een kwart van het totaalbedrag.
Verder is opvallend dat Thales Nederland (met een jaar omzet van ongeveer 300-400 miljoen euro) verzekeringen afsluit ter waarde van 122 miljoen euro. Een fors deel van de totale omzet.
Ook in andere landen waar cijfers over de bestemming van exportkredietverzekeringen bekend zijn (Frankrijk en het VK) blijkt de wapenindustrie buitensporig veel baat te hebben bij deze vorm van overheidssteun.
Bijvoorbeeld Indonesië
Veel leveringen zouden niet plaats vinden als deze regeling niet bestond. De overheidssteun is dan ook een middel om de wapenexport te bevorderen. Zo speelt de overheid een actieve rol in de bewapening van landen waar mensen-rechten door de krijgsmacht met voeten worden getreden (Indonesië, Jordanië en Turkije). Het leger van Venezuela is ook geen bron van stabiliteit en zelfs een OESO-lidstaat als Zuid-Korea, gelegen in een van de gevaarlijkste gebieden ter wereld, worden met deze over-heidssteun wapens verkocht.
De levering van de korvetten, waarvan het moderniseren hier verzekerd wordt, is een van de meest omstreden wapendeals van Nederland in de afgelopen 25 jaar. Destijds vanwege mogelijke inzet in Oost-Timor. Nu ligt het voor de hand dat ze ingezet worden bij operaties in Atjeh.
Het moderniseren van passagiersvlieg-tuigen door Fokker lijkt onschuldig. Echter het vervoeren van militairen wordt doorgaans troe-pentransport genoemd en dat is essentieel bij de inzet van het Indonesische leger in de ver-schillende delen van de archipel.
Indonesia Corruption Watch vreest bovendien dat het gebruik van exportkredieten leidt tot vergroting van de corruptie. Een vrees die Transparancy International deelt. Deze laatste organisatie pleit voor het weigeren van exportkredietverzekeringen als anti-corruptie ge-dragscodes in de bestemmingslanden niet wor-den gehandhaafd. Inzake Indonesië kan over het achterwege blijven daarvan geen twijfel bestaan.
Tenslotte is Indonesië een land met een omvangrijke staatsschuld. Regelmatig maakt Jakarta gebruik van exportkredietverzekeringen om wapens aan te kopen (in 1999 werd door Nederland bijvoorbeeld een exportkrediet-verzekering ter waarde van 55 miljoen euro verstrekt). Uiteindelijk moeten kredieten terug-betaald worden en leiden deze wapenaankopen tot een verhoging van de staatsschuld. Niet voor niets heeft de G-7 in juli 2000 besloten om er bij de OESO-lidstaten op aan te dringen geen exportkredietverzekeringen te gebruiken voor wapenexporten naar lage-inkomenslanden.
De Campagne tegen Wapenhandel pleit voor het afschaffen van de verstrekking van exportkredietverzekeringen voor wapenexporten.
Noot: * Gerling NCM heet sinds januari 2004, Atradius. Bronnen:
- ‘Uitgereikte polissen, faciliteit: EKV,’ Gerling NCM
- ‘Nederlandse wapenhandel blootgelegd,’ CtW, verschijnt in de herfst van 2003 bij uitgeverij de Papieren Tijger.
- ‘Corruption in the official arms trade,’ Transparancy Int. 04/2002.
- ‘Overheidssteun voor buitenlandse handel en investeringen: Goed voor het bedrijfsleven, ook goed voor ontwikkelingslanden?’ (Wiert Wiertsema, maart 2003)
- ‘Paper on Export Credit Agencies and arms trade’ (Martin Broek, Updated 28/03/03)
- ‘Appendix 13E: The Financing factor in arms sales: the role of official credits and guarantees.’ (Peter C. Evans, SIPRI-Yearbook 2003, pp. 539-560
Nuttige adressen:
- Atradius http://atradius.com/
- ECA-Watch http://www.eca-watch.org
- CAAT http://www.caat.org.uk
- Both-Ends http://www.bothends.org
