Bijna alle moderne Russische wapens zijn afhankelijk van hoogwaardige elektronica die wordt geïmporteerd uit de VS, het Verenigd Konikrijk, Duitsland, Japan, Israël, China, Nederland en enkele andere landen, aldus het Brits rapport Operation Z; the death throes of an imperial illusion. Ook vanuit Nederland zijn elektronische componenten verkocht voor Russische militaire radio’s “die de ruggengraat vormen van de tactische communicatie van het Russische leger.” Dit soort informatie toont aan hoe belangrijk een scherpere exportcontrole is om de Russische oorlogsinspanningen te frustreren.
De technologie werd gevonden bij technisch onderzoek door de Oekraïense inlichtingendiensten en in gelekte Russische documenten. Ze is beschreven in technische rapporten die zijn ingezien door de auteurs van het Britse Royal United Services Institute (RUSI), een gerenommeerd onderdeel van de Britse militaire establishment.
Electronische onderdelen
Een modern wapenplatform is een ingewikkeld systeem dat zonder geavanceerde technologie niet goed kan functioneren. Rusland is niet in staat om alle technologieonderdelen zelf te produceren. Alleen al het communicatiesysteem van het Il-76 transportvliegtuig bevat tachtig onderdelen die niet kunnen worden vervangen door in Rusland gefabriceerde onderdelen. Deze moeten dus geïmporteerd worden. Deze afhankelijkheid van buitenlandse technologie geldt voor de meeste geavanceerde wapensystemen van Rusland.
Sancties zijn daarom niet symbolisch, ze belemmeren daadwerkelijk de Russische militaire operaties en wapenindustrie. Ze zouden nog sterker zijn in combinatie met de sancties tegen Russiche olie en gas die buitenlandse valuta aan Rusland leveren om wapens te kopen (SIPRI concludeerde dat de olie-inkomsten en het militaire budget nauw met elkaar verbonden zijn). Sancties die nu langzaam ingevoerd worden door de lidstaten van de Europese Unie. Het dichten van alle lacunes in de EU-controle op strategische export was voordat de oorlog begon echter verre van robuust.
Buitenlandse afhankelijkheid
Aangezien de oorlog in Oekraïne langer zal duren dan de Russen hadden verwacht, wordt ook de toegang tot deze technologie belangrijker voor het leger van Poetin. Rusland ontwikkelt momenteel verschillende manieren om sancties te omzeilen door overzichten te maken: van wat er in eigen land wordt geproduceerd; wat er in ‘bevriende’ landen kan worden gekocht; en wat de door het inzetten van sluipwegen aan essentiële technologie kan worden verkregen, zelfs zonder toestemming van de eigenaar van het intellectuele eigendom. Rusland heeft brievenbusfirma’s opgericht om stiekem wapenproductietechnologie te importeren, zo bleek onlangs uit onderzoek van de Belgisch-Franse publieke omroep RTBF op basis van gelekte documenten.
In een bijgevoegde tabel bij het RUSI-rapport gaven de schrijvers een voorbeeld van in het buitenland gemaakte componenten in een Russisch wapensysteem, het Automatic Radio Interference (jamming) Station Borisoglebsk 2. Dit systeem is een belangrijk hulpmiddel in elektronische oorlogsvoering en ontworpen om communicatie- en GPS-systemen te verstoren. Het wordt geproduceerd sinds februari 2015, dus nadat de sancties vanwege de annexatie van de Krim waren ingesteld. Kort nadat de productie was gestart, werd het systeem gebruikt in Oost-Oekraïne (en ook Syrië) op een manier die zelfs voor NAVO-landen moeilijk te weerstaan zou zijn.
Exportvergunning
In een vier pagina’s lange geïllustreerde tabel gaf RUSI de subsystemen en de daaropvolgende elementen met productiecode en land van herkomst voor het jammingsysteem. Veel onderdelen komen uit de VS en sommige uit Duitsland, Zuid-Korea, Taiwan, Groot-Brittannië en Nederland. Het Nederlandse element is een zogenaamde breedband RF-transistor (BLF647P). Het wordt geproduceerd door Ampleon, en bedrijf met het hoofdkantoor in Nijmegen. De technologie lijkt onder de EU-code voor tweeërlei gebruik (5A001.4) te vallen. De Nederlandse overheid heeft in 2016 en 2017 meerdere vergunningen afgegeven voor export van technologie naar Rusland in de categorie A5001. Het is niet duidelijk of deze vergunningen verband hielden met de Borisoglebsk. Ook is niet duidelijk of de subsystemen voor het militaire jamming-systeem door de Nederlandse overheid als ‘dual use’ worden beschouwd en zo niet of dat dit na de RUSI-onthullingen zal veranderen. Uit het nauwkeurig lezen van de RUSI-tekst blijkt dat de auteurs meer hebben gezien – zeer vermoedelijk ook voor Nederland – dan beschreven.
Het rapport stelt dat bedrijven die de componenten vervaardigen misschien niet wisten dat het Russische leger de eindgebruiker was. Dat kan nauwelijks nog een excuus zijn als het tot vandaag doorgaat. Maar het is niet alleen de verantwoordelijkheid van de producenten om het te weten. Het zijn ook de overheden die de vergunningen verstrekken om de dual use producten te exporteren die hierin een controlerende rol moeten spelen. De bevindingen in de Oekraïense inlichtingenrapporten zoals gezien door RUSI onderstrepen de noodzaak om producenten actief te informeren en te controleren om verkopen aan Rusland streng te beoordelen en voorzichtig te zijn om mogelijke wederuitvoer te voorkomen.
Gezamenlijke aanpak
Vragen moeten worden gesteld door alle relevante sectoren binnen de samenleving die dergelijke informatie tegenkomen, zoals producenten, controlerende instanties, onderzoeksjournalisten, hackers en activisten. In een artikel naar aanleiding van het RUSI-rapport roept Daniel Salisbury op tot een gezamenlijke aanpak, die moet leiden tot exportcontroles om de oorlogsmachine van Poetin te ondermijnen. Het stopzetten van leveranties moet verder gaan dan alleen het invoeren van embargo’s, schrijft hij.
Het is onmogelijk om alle gaten naar Rusland te dichten. De wederuitvoer van technologie kan worden beperkt met strengere controle, eindgebruiksverklaringen en controles, maar de meeste landen in de wereld hebben nog steeds vriendschappelijke betrekkingen met Rusland en zijn mogelijk bereid om deel uit te maken van de sluipwegen voor wederuitvoer. Het RUSI-rapport stelt dat deze aanvoerroutes moeten worden ingeperkt. Er is delicaat beleid nodig om dit te doen zonder de regeringen in deze staten te vervreemden. Het volledig beëindigen van de export voor tweeërlei gebruik naar met Rusland bevriende landen is om verschillende redenen onmogelijk. Het maakt een groot deel uit van de economie, is moeilijk te controleren en items zijn nuttig voor militair en civiel gebruik in een breed scala van sectoren zoals de voedingsindustrie, gezondheidszorg, wetenschappelijk onderzoek enz.
Rusland bereidt zich voor op een langdurige oorlog en het stoppen van de technologieleveranties is daarom belangrijk: “Het beperken van Ruslands vermogen tot langdurige gevechten na de zomer kan effectief mogelijk worden gemaakt door de toegang tot moderne bewapening te verminderen”, besluit RUSI. Doet de Nederlandse regering al het mogelijke om toekomstige export van Nederlandse technologie voor wapentuig en militaire technologie tegen Oekraïne te voorkomen? Het is tijd om strenge controle te eisen.
Martin Broek mei 2022
