Vredesmagazine nr. 3 2011 – Wendela de Vries
“If our nation is threatened, our best offense won’t always be deploying large armies abroad but delivering targeted, surgical pressure to the groups that threaten us.”
Bij de presentatie deze zomer van de nieuwe Amerikaanse National Strategy for Counterterrorism verklaarde Obama’s belangrijkste terrorisme-adviseur John Brennan dat “als ons land wordt bedreigd, niet het uitzenden grote legers onze beste aanval is, maar het uitoefenen van doelgerichte, nauwkeurige druk op de groepen die ons bedreigen.” Dat betekent “een grote rol voor raketaanvallen door onbemande vliegtuigen, invallen door speciale elitetroepen en het opleiden van locale troepen om terroristen te vervolgen.” Deze nieuwe strategie is in feite een formalisering van wat al jaren gebeurt: in toenemende mate maken de VS en haar bondgenoten gebruik van elitetroepen en ‘drones’ in hun strijd tegen Al Quaida en al wie zij daartoe rekenen. Besluiten over dit soort inzet vindt grotendeels buiten de democratische kanalen plaats en zijn niet controleerbaar. De oorlog tegen het terrorisme is – naast grootschalige legeropbouw tegen ‘enge’ landen als China en Iran –de voornaamste militaire prioriteit van de huidige westerse wereld. Het gebruik van ondemocratische manieren van oorlogvoeren zal dus alleen maar toenemen.
Het gebruik van gewapende drones groeit fors. Deze ‘killer-drones’ zijn onbemande vliegtuigjes die, desnoods bestuurd vanaf de andere kant van de wereld, gericht individuen met raketten kunnen bestoken. Een verdachte gevangen nemen is niet meer nodig. De inzet van drones scheelt kosten, moeite en risico. Een verdachte persoon vermoorden vanaf grote afstand is eenvoudiger en veiliger. En, zoals een andere Obama-adviseur verklaarde: “Omdat het Amerikaanse politieke en juridische system van agressief verhoren een omstreden activiteit heeft gemaakt, is er minder reden om arrestatie te verkiezen boven doden”.
Geschat wordt dat boven de oorlogsgebieden van Irak en Afghanistan door de VS en Groot-Brittanië ongeveer 5000 gewapende en ongewapende drones zijn ingezet. Israel zet gewapende en ongewapende drones in boven Palestijns gebied. Militairen en politici claimen dat de aanvallen met gewapende drones heel nauwkeurig zijn, maar er vallen veel burgerslachtoffers. Wellicht is de techniek om het doel te treffen nauwkeurig, maar op grond van doorgeseinde satellietbeelden bepalen of een doelwit een gewapende strijder of een boerenzoon is blijft mensenwerk.In Afghanistan werden recent twee Amerikaanse soldaten gedood door een Predator droneomdat ze per vergissing voor Taliban werden aangezien.
Oorlogswapens maken slachtoffers, ook burgerslachtoffers, daarin verschillen drones niet van andere wapensystemen. Het grootste probleem van drones is dan ook niet hun inzet boven oorlogsgebied. Een veel groter risico is de grootschalige inzet in niet-oorlogsgebied, in veel gevallen door niet-militairen, lees geheime diensten.
Tot de inzet van drones door de VS boven Pakistan is op hoog niveau besloten, maar omdat het ‘geheime’ CIA operaties betreft boven niet-oorlogsgebied heeft het Amerikaanse Congres er niets over te zeggen en hoeft het ook niet te worden geïnformeerd. De aanvallen worden uitgevoerd door de Special Activities Division van de CIA, oorspronkelijk vanaf een vliegveld in Baluchistan, inmiddels – de relaties tussen de VS en Pakistan zijn sinds het afschieten van Bin Laden wat bekoeld – vanuit Afghanistan. Bij deze aanvallen zijn al ruim 2500 doden gevallen. Daarbij werden naar verluidt 35 ‘belangrijke doelwitten geëlimineerd’. De overigen slachtoffers betrof voornamelijk ‘lagere militanten’ en naar schatting 20% burgers. Deze cijfers zijn echter voornamelijk afkomstig van de CIA en de ISI, de Pakistaanse inlichtingendienst, en volkomen onverifieerbaar. Het Londense Bureau of Investigative Journalism probeert ontbrekende feiten te documenteren, met hulp van plaatselijke organisaties en juristen. Hun onderzoekswerk wordt bemoeilijkt doordat in veel gebieden in Pakistan die onder vuur liggen geen journalisten meer worden toegelaten.
De woede onder de Pakistaanse bevolking over de drone-aanvallen is groot. Een aantal nabestaanden van burgerslachtoffers heeft een juridische klacht ingediend tegen de leider van de CIA in Pakistan, John A Rizzo. Volgens hun Pakistaanse advocaat is hij betrokken bij ‘samenzwering tot moord’. Er is immers geen oorlog tussen Pakistan en de VS, en dus is het ombrengen van mensen, zeker van burgers, gewoon moord die onder de Pakistaanse wet moet worden vervolgd. Een visum voor een lezing hierover aan de rechtenfauculteit van de Colombia Universiteit in New York werd de advocaat echter geweigerd. Hij zegt daarover: “In het verleden heb ik vaker Amerikaanse visa gekregen, er is geen reden gegeven waarom mijn visum nu geweigerd is. (…) Als het streven naar gerechtigheid middels de wet – in plaats van door geweld – de reden is dat ik niet word toegelaten, is dit wederom een voorbeeld van hoe overheidsmaatregelen uit naam van ‘nationale veiligheid’ te ver gaan.” President Obama noemde de nieuwe strategie voor contraterrorisme “a stategy that is consistent with the core values of our nation and our people”. Een fraai staaltje newspeak.
Omdat volgens de Amerikanen Al-Quaida zich inmiddels verplaatst naar Somalië, Jemen en Noord-Afrika is het niet verrassend dat inmiddels ook raketaanvallen met onbemande vliegtuigjes worden uitgevoerd in Somalië en in Jemen. Voor verkenningsvluchten boven Somalie levert de VS ook 4 onbemande drones aan Oeganda en Burundi, die met steun van de VS de islamitische troepen in Somalie bestrijden. Overigens lijkt een groot deel van de Oegandese soldaten, die hun soldij niet ontvangen, hun wapens door te verkopen, waarna ze terecht komen bij de Somalische tegenstander. In Jemen werden volgens de jemenitische minister van defensie alleen al in de eerste helft van juni meer dan 15 drone-aanvallen uitgevoerd. Volgens een lokale leider, belast met hulp aan vluchtelingen, hebben al meer dan 40.000 mensen de provincie Abayan verlaten uit angst voor de drone-aanvallen. “De Amerikanen veranderen Jemen in een tweede Pakistan” zo waarschuwde hij.
Boven Libië wordt voor verkenningsdoeleinden met (voor de gelegenheid onbewapende) Predator killer-drones gevlogen door zowel de VS als Italië. De VS zetten ook –in strijd met de Mexicaanse wet maar met toestemming van de Mexicaanse regering– verkenningsdrones in bij het opsporen van drugsmokkelaars in Mexico. Het risico van een glijdende schaal is duidelijk.
Nederland heeft voorlopig nog geen plannen voor de aanschaf van gewapende drones, hoewel ze wel eens als alternatief worden genoemd voor het gevechtsvliegtuig Joint Strike Fighter. Nederland bezit wel een aantal verkenningsdrones die zijn ingezet in Afghanistan. De inzet van drones voor surveillance door b.v. politie is vooralsnog verboden door de EU, om de veiligheid van de civiele luchtvaart niet in gevaar te brengen. Maar vorig jaar al presenteerde defensiebedrijf Thales een rapport, samen met 23 andere Europese defensiebedrijven, met daarin voorstellen dit verbod op te heffen. De technische aspecten van het combineren van drones en civiele luchtvaar in een systeem zullen besproken worden op de World Radiocommunication Conference in 2012. De lobby om de EU regels aan te passen is ongetwijfeld al in volle gang. Het leveren van technologie voor binnenlandse veiligheid is een grote groeimarkt voor de defensie-industrie.
Op dit moment zijn alleen Israel en de VS in staat om bewapende drones te bouwen. Maar in november tekende Frankrijk en Groot-Brittanië een contract met de defensiebedrijven Dassault en BAE Systems voor de ontwikkeling van een eigen gewapende drone, Telemos genaamd, die kan worden uitgerust met lasergeleide bommen. De kosten worden op dit moment geschat op 1 miljard euro, gelijkelijk te verdelen over de twee landen, en de bouwtijd zou 5 jaar gaan bedragen. De eerdere ontwikkeling van een onbewapende drone, de Watchkeeper, door het Franse Thales samen met het Israelische Elbit, kende echter een kostenoverschrijding van 25% en oplevering is al meerdere malen uitgesteld. Toekomstige winsten lokken echter. Potentiële exporten naar niet-Navopartners vereisen eerst een versoepeling van het Missile Technology Control Regime, waar gewapende drones onder vallen. Daar kunnen we dus op wachten.
