De zeepbel van Joep

De zeepbel van Joep

Frank Slijper

Eind augustus opent het NOS Journaal met het nieuws dat het Rotterdamse Havenbedrijf zwaar in de problemen is geraakt nu internationale banken de 100 miljoen euro opeisen waarmee de haven zich garant heeft gesteld voor Joep van den Nieuwenhuyzen’s RDM. Zijn wapenimperium stort daarmee definitief in elkaar. Eerder dit jaar kwam de zakenman al regelmatig negatief in het nieuws met berichten over zakelijke ruzies en faillissementen. Volgens hemzelf zijn die vooral de schuld van Defensie en Stork, die hem bewust kapot hebben gemaakt.

Het verhaal van Van den Nieuwenhuyzen’s wapenhandel is het verhaal van een gokker die al jaren zijn hand overspeelt, maar steeds weer kans ziet op de been te blijven. Van de beminnelijke dandy die altijd van alles ritselt, maar waar niemand greep op heeft. Een opmerkelijk hoofdstuk in de geschiedenis van de Nederlandse wapenhandel komt tot een einde.

List en bedrog

Met de overname van het vrijwel failliete Rotterdamse RDM maakt ‘bedrijvendokter’ Van den Nieuwenhuyzen in 1991 zijn entree in de wereld van de wapenindustrie. Dan al ligt het werk in de haven nagenoeg stil – de laatste duikboot is jaren tevoren al afgebouwd. De helende handen Joep weten de malaise bij de RDM niet te keren. In betere tijden bouwde men op Heijplaat schepen voor de Holland-Amerika Lijn. Ooit bood de werf werkgelegenheid aan meer dan 5.000 mensen. Als ‘Joep’ de RDM koopt zijn dat er minder dan 800. Bij het failliet in april dit jaar zijn dat nog 390 werknemers en na de daaropvolgende doorstart 140. Na de verrassende overname door het Havenbedrijf – daags voor de berichten over de gigantische bankgaranties naar buiten komen – lijkt het definitief voorbij. Minister Zalm van Financiën laat zelfs doorschemeren dat de plannen voor de tweede Maasvlakte – het prestigeproject van de haven – door de escapades van directeur Willem Scholten mogelijk op de helling moeten.

Het meeste geld dat Joep de afgelopen dik tien jaar verdient met wapenhandel vloeit voort uit de activiteiten bij het onderdeel RDM Technology: revisie en doorverkoop van oude tanks en kanonnen die bij Defensie zijn wegbezuinigd. De RDM sleept orders in de wacht uit Canada, Chili, Noorwegen, Oostenrijk en de Verenigde Arabische Emiraten.

Jordanië is in 2003 de eerste en vooralsnog enige klant van de MOBAT – een kanon op een vrachtwagen gebouwd. Het land krijgt voor 18 miljoen euro 18 exemplaren. Thailand zou al jaren interesse tonen voor het mobiele kanon. Ondanks de aardige verkoopresultaten levert de handel van de RDM ook veel ruzie op. Eerder dit jaar slepen de Emiraten de RDM voor de rechter vanwege een geschil over de kwaliteit van de airco in door RDM opgeknapte pantservoertuigen. Volgens de RDM willen de Emiraten voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Volgens directeur Luijten van de RDM is sprake van ‘die Arabieren’ en ‘een wereld van list en bedrog’. Er is nog meer mis met de levering: zonder toestemming van de Verenigde Staten werd technologie voor schietbuizen aan de VAE doorverkocht.

Ook heeft RDM Technology het aan de stok met Defensie, dat al anderhalf jaar een bedrag van 2,6 miljoen euro opeist voor tweedehands Leopard tanks die Van den Nieuwenhuyzen aan Chili heeft verkocht.

Smeergeld

Bij scheepsbouwtak RDM Submarines is het duimen draaien. Het periodiek onderhoud van de Nederlandse onderzeeërs wordt langzaamaan overgeheveld naar het Marinebedrijf in Den Helder. En exportorders? Die bestaan vooral in de dromen van Joep. Er gaat bijna geen jaar voorbij zonder kandidaat-klant voor RDM’s nieuwste duikbootklasse, de Moeraal (Moray). Maar deals met Chili, Israël, Pakistan, Thailand en Zuid-Afrika lopen steeds weer op niets uit. Koningin Beatrix doet midden jaren negentig een goed woordje bij de Indonesische president Soeharto. Hier ketst de duikbotenorder naar verluidt af vanwege smeergeldperikelen. Problematisch was vooral de hoogte van de ‘commissie’ die Soeharto en zijn kliek zouden moeten krijgen.

Van den Nieuwenhuyzen mag niet klagen over de steun die hij van de Nederlandse overheid ontmoet. Voor een habbekrats krijgt hij van de marine twee overtollige onderzeeërs, die hij gebruikt als goedkoop lokkertje voor eventuele gegadigden. Natuurlijk was die hulp niet geheel zonder staatsbelang: de overheid had het ontwerp van de Moeraal per gefinancierd. De laatste jaren lopen tenslotte ook ‘vergevorderde’ onderhandelingen met Egypte en Maleisië stuk.

Duikbootgeheimen

Wat al jaren vermoed werd komt met het debacle bij het Havenbedrijf plotseling weer boven drijven: geheime duikbotendeals met Taiwan. Nadat in 2001 de Amerikaanse regering Taiwan acht nieuwe dieselonderzeeërs belooft, maar die niet zelf kan maken (de Amerikanen varen alleen met kernonderzeeërs), komt de RDM al snel in beeld. Terwijl Buitenlandse Zaken in alle toonaarden ontkent ooit een exportvergunning voor iets dergelijks toe te staan, zit Joep op dat moment in de VS over de mogelijkheden van hulp aan de Taiwanezen te onderhandelen. Dat toenmalig minister Van Aartsen, zoals Van den Nieuwenhuyzen nu beweert, hem daarop smeekte alsjeblieft niet te leveren en financiële compensatie in het vooruitzicht stelde, gaat iedere realiteitszin te boven. Dat de Nederlandse regering zich de haren uit het hoofd heeft getrokken dat ze ooit de verkoop van de RDM aan Van den Nieuwenhuyzen heeft goedgekeurd is des te waarschijnlijker. Hoewel staatssecretaris Van der Knaap van Defensie de Tweede Kamer in mei nog verzekert dat ondanks het failliet van de RDM de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) waakt over de geheime blauwdrukken en tekeningen die daar rondzwerven, staat in augustus de Nationale Recherche bij Joep op de stoep om de staatsgeheimen op te eisen. Na een aanvankelijke weigering gaat hij een paar week later alsnog overstag. Ondertussen blijft het gonzen van de geruchten over ‘lekkage’ van duikbootgeheimen naar Taiwan.

Kruimels

Tweede helft jaren negentig krijgt Joep de smaak van het overnemen goed te pakken. Succes blijft echter meestal uit. In de maritieme sector koopt hij in 1998 de restanten van oud-concurrent Wilton-Fijenoord. Bij de Schiedamse reparatiewerf is aan werkgelegenheid weinig meer over. Een jaar na de overname is er nog een vijftal werknemers aan de slag met reparatie en vervanging van oude duikbootonderdelen voor Taiwan.

Op landmacht gebied lijft hij SP Aerospace & Vehicle Systems in. Verzelfstandigd na het failliet van DAF leidt het oude Special Products in Geldrop een kwakkelend bestaan. Men bouwt aan het pantservoertuig Fennek, dat al tien jaar lang een aaneenschakeling van vertragingen en financiële problemen is (zie ook vorig nummer VD AMOK, p. 23/4). Voor de luchtvaartpoot zijn weinig meer dan wat kruimels productiewerk over: delen van landingsgestellen voor de F-16 en de Apache en NH-90 helikopters. Van Lockheed Martin ontving men trots een order voor de ontwikkeling van een ‘vanghaak’ voor de JSF versie die voor vliegdekschepen wordt gebouwd. Die haak is onderdeel van een kabel die de JSF op het dek tot stilstaan moet brengen. Daags nadat ook SP over de kop gaat – half augustus – meldt concurrent Stork zich geïnteresseerd bij de curator.

Drugsbestrijding

In Arizona koopt Van den Nieuwenhuyzen in februari 1999 MD Helicopters – fabrikant van helikopters voor traumadiensten, grensbewaking en drugsbestrijding. Dit onderdeel van Apache bouwer McDonnell Douglas stond in de etalage nadat Boeing de firma had overgenomen. Ondanks redelijke verkoopcijfers lopen bij MD verhalen over nieuwe productielijnen en potentiële orders doorgaans ver voor de realiteit uit. En ook hier weer: problemen volop.

Belangrijk wapenfeit is de order van acht zwaar bewapende MD Explorers voor de narcotica brigade van de Mexicaanse marine. De politie van Colombia bestelde in 1999 twee stuks MD530F. Van de Turkse politie komt een opdracht voor tien MD600N heli’s. Na langslepende problemen rond de exportfinanciering komen in maart van dit jaar eindelijk de eerste toestellen aan. Het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD) kan nog altijd niet met de bij MD bestelde heli’s de lucht in. Vanwege de zwaarte van de toestellen willen de luchtvaartautoriteiten de benodigde certificering niet afgeven. China geldt al jaren als het land van belofte voor MD. Ook met het oog op de aankomende Olympische Spelen heeft men grote verwachtingen. Ondanks een joint venture en een enkel verkoop zijn de verkopen nog altijd op de vingers van een hand te tellen. Van de aangekondigde beursgang in Amsterdam is sinds november vorig jaar niets meer vernomen.

Dan is er nog het experimentele FlyCam: op afstand bestuurbare helikoptertjes voor opsporingsdoelen. Joep ziet wel brood in de vliegende camera’s van de TU Delft en koopt de het project op. Samen met MD valt het onder de paraplu van RDM Aerospace. Na de lancering van het initiatief blijft het vooral erg stil. Tot in april het doek valt.

NMa

Verder dan overnameplannen komt het niet met de Mechanische Centrale Werkplaats (MCW) in Leusden. De geplande privatisering van dit legeronderdeel, waarin Van den Nieuwenhuyzen naast Thales en Stork een meerderheidsaandeel zou krijgen, wordt dit jaar in de ijskast gezet vanwege het gebrek aan vertrouwen in Van den Nieuwenhuyzen. Defensie heeft na de vele financiële injecties in Joep’s bedrijven geen zin in nog een zorgenkind. Het vreest bovendien voor de paraatheid van het materieel. In een opmerkelijke stap heeft Van den Nieuwenhuyzen de zaak nu aanhangig gemaakt bij de NMa. Vooralsnog weigert die de zaak te onderzoeken. Gezien de bijzondere positie van de defensiemarkt is het twijfelachtig of ook maar sprake kan zijn van illegale afspraken, tenzij duidelijk is dat die een prijsopdrijvend effect zouden hebben. Voor het overige is concurrentievervalsing in de wapenindustrie eerder regel dan uitzondering. Ondertussen zit er voor Joep weinig anders op dan maar eens een nieuwe tak van sport te verzinnen. In de wapenhandel lijkt hij voorgoed uitgekotst.