Springstof, Vredesmagazine nr.1 2014 (samenstelling Campagne tegen Wapenhandel)
Jordanië koopt opnieuw Nederlandse F-16s
In tijden van bezuinigingen helpen alle beetjes. Dat geldt ook voor Defensie.
Met de verkoop van overtollig geraakt materieel kunnen gaten in de begroting worden gedicht. Momenteel staat het nodige in de etalage: van Leopard tanks en Fennek pantservoertuigen tot Cougar helikopters en F-16s.
Van die laatste verkocht Nederland er in september vijftien aan Jordanië, dat in 2009 ook al zes F-16s had afgenomen. Samen met Chili is Jordanië de belangrijkste klant van tweedehands wapens uit Nederland. In 2010 kocht het een grote partij landmachtspullen: 121 M-109 kanonnen, 510 YPR en M-577 pantservoertuigen, 467 militaire trucks en munitie voor bijna 30 miljoen euro. Momenteel staat een andere order voor 60 stuks luchtafweergeschut (de PRTL – de pantserrupsvoertuigen tegen luchtdoelen) nog in de wacht.
Ondanks een slechte mensenrechtensituatie en de precaire situatie in de regio – denk aan de buurlanden Israël, Libanon en Syrië – ziet Nederland de levering van grote partijen wapens aan Jordanië niet als problematisch. Dat het een belangrijke westerse partner is in de War on Terror, speelt zonder twijfel een positieve rol in de beoordeling van exportvergunningen. Toch vallen de vergunningen niet te rijmen met de wapenexportcriteria zoals die in Europees verband zijn afgesproken. Immers, de kans op gebruik van de gevechtsvliegtuigen in een binnenlands of regionaal conflict is reëel. Van een ‘restrictief wapenexportbeleid’ is in de praktijk dan ook geen sprake.
Kernwapens controversieel of niet?
De Belgische bank KBC claimt “het meest vergaande beleid inzake controversiële wapens in de wereld” te hebben. Recentelijk openbaarde het rapport ‘Don’t Bank on the Bomb’ van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN) en IKV Pax Christi echter investeringen van KBC in Serco, een bedrijf dat betrokken is bij ontwikkeling en onderhoud van kernwapentechnologie. Hiernaar gevraagd gaf KBC de verbijsterende reactie dat “kernwapens wettelijk gezien niet erkend worden als controversiële wapens. Wij houden ons daaraan.” Dit leverde boze reacties van bijvoorbeeld de Belgische vakbond BBTK op.
Het is een raadsel hoe KBC op het idee komt dat ‘controversieel’ een juridisch begrip is. Een controversieel wapen is een wapen dat zo afschuwelijk is dat veel mensen willen dat het niet zou bestaan. Terwijl het debat over de vraag of kernwapens illegaal zijn nog loopt, is het moeilijk te begrijpen dat iemand zelfs maar kan bedenken ze als niet-controversieel te bestempelen. Het zijn massavernietigingswapens. Als ze gebruikt worden, zijn ze zonder onderscheid dodelijk voor burgers en militairen, en hun effecten kunnen niet begrensd worden in tijd of in ruimte. Dat waren overigens ook belangrijke argumenten voor het verbod op landmijnen en clustermunitie. Kernwapens hebben de potentie de mensheid en de hele planeet compleet te verwoesten. Afgelopen maart waarschuwde het Internationale Rode Kruis dat er geen effectieve manier is om hulp te verlenen aan slachtoffers van een nucleaire ontploffing. Hoe kan zo’n wapen ‘niet controversieel’ genoemd worden?
Toch volgt het ABP, het grootste Nederlandse pensioenfonds en een van de grootste ter wereld, hetzelfde beleid als KBC. Het zegt op een verantwoorde manier te willen beleggen, maar het beleid op dit vlak komt neer op enkel het zich aan de wet houden – iets wat je sowieso zou mogen verwachten. ABP investeert om die reden niet in anti-personeelsmijnen, clustermunitie en biologische en chemische wapens. Het ziet echter geen probleem in investeren in kernwapens: “Kernwapens maken veel discussie los. De een zal de aanwezigheid van kernwapens bevorderlijk vinden voor de vrede, de ander zal ze willen uitbannen. Dat is dan ook de reden waarom ABP een objectief kader nodig heeft om te beoordelen waar het pensioenfonds wel en niet in wil beleggen. Het fonds volgt daarom de lijn van de Nederlandse overheid. Veel overheden zien kernwapens als een noodzakelijk kwaad. Zo is Nederland partij bij het Non-proliferatieverdrag (1968) dat streeft naar kernontwapening. Dit verdrag regelt dat alleen de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad kernwapens in bezit mogen hebben. Daarmee erkent Nederland dat het bezit van kernwapens van deze landen legitiem is. En daarmee is productie en onderhoud van deze wapens legaal.” Op basis van deze redenering belegt ABP voor honderden miljoenen euro’s in kernwapenbedrijven, en de investeringen in deze bedrijven nemen toe.
Gelukkig worden ABP en KBC meer en meer uitzondering op de regel. Vermogensbeheerder Syntrus Achmea, die de beleggingen van veel Nederlandse pensioenfondsen verzorgt, heeft bijvoorbeeld kernwapens expliciet opgenomen in haar definitie van controversiële wapens, waarin niet belegd wordt. En Delta Lloyd besloot afgelopen februari kernwapens toe te voegen aan de lijst van controversiële wapens waarin het niet wil beleggen. Het ‘Don’t Bank on the Bomb’-rapport identificeert vele positieve voorbeelden van institutionele beleggers die zich realiseren dat kernwapens wel degelijk uiterst controversieel zijn en dus niet als beleggingskans beschouwd moeten worden.
Er is grote publieke druk nodig om achterblijvers als ABP en KBC te overtuigen dat hun beleid van investeren in kernwapens absoluut onhoudbaar is.
