Laat mensenrechten zwaarder wegen dan belang industrie – Parool Hoogste Woord 26/04/19 Vorig jaar stelde Nederland een wapenembargo in tegen Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte. Geen moment te vroeg: al vier jaar voeren deze landen een wrede oorlog in Jemen.
Lang verschool Nederland zich achter de mantra “een embargo werkt alleen in Europees verband” waarna niets gebeurde, omdat het moeilijk is om alle Europese landen op een lijn te krijgen. Maar blijkbaar is de regering deze keer overtuigd van de ernst van de situatie. Nederland staat hiermee niet alleen in Europa: ook België, Zweden, Zwitserland, Denemarken, Oostenrijk, Noorwegen, Ierland en als belangrijkste Duitsland hebben wapenexport naar oorlogvoerende partijen in Jemen aan banden gelegd.
Dat is lastig voor de wapenindustrie. Ook voor industrie in landen zonder embargo. Want veel grote wapenprojecten zijn gezamenlijke internationale producties. Als een van de deelnemende landen geen onderdelen meer levert wegens een wapenembargo hebben de andere deelnemers een probleem. Er wordt dan ook forse druk uitgeoefend op met name Duitsland om het embargo te beëindigen. De bestuursvoorzitter van Airbus, voormalig luchtmachtofficier Tom Enders, klaagde op een topconferentie van militairen, industrie en regeringsleiders dat politieke beleidsmakers het management al jaren “gek” maken. “Duitsland schijnt te denken dat het de enige is met een verantwoord wapenexportbeleid” aldus de bestuursvoorzitter. Hij dreigde alle Duitse onderdelen in de militaire vliegtuigen van Airbus te vervangen door onderdelen uit andere landen – een dreigement dat overigens niet zo eenvoudig uitvoerbaar is. Zo probeert de wapenindustrie het democratische besluit te ondermijnen om mensenrechten te laten prevaleren over financieel gewin. Als we ook maar een beetje serieus geloven in westerse waarden, en ons zorgen maken over alle oorlogsvluchtelingen in de wereld, mogen we dat niet laten gebeuren.
Ook Britse wapenbedrijven klagen. Terwijl de internationale commissie van het Britse Hogerhuis bezorgd vaststel dat hun regering met leveranties aan de Saoedi’s nauwelijks ‘aan de goede kant van het internationaal recht’ blijft speelt wapenbedrijf BAe Systems hoog op over het Duitse embargo. BAe Systems hoopt op verkoop van 48 Eurofighter gevechtsvliegtuigen aan de Saoedi’s. En de Eurofighter is een gezamenlijk project van Duitsland, Groot-Brittannië, Italië en Spanje. Ook Airbus is deelnemer in de Eurofighter, waarmee bombardementsvluchten boven Jemen worden uitgevoerd. Volgens de Britten staan er Europese banen op het spel. Maar in Jemen staan er mensenlevens op het spel.
Kritiek van Franse kant maakt duidelijk dat het om meer gaat dan banen. In een oproep tegen het embargo stelt de Franse ambassadeur in Berlijn dat de gezamenlijke Frans/Duitse defensie-ambities, waarover onder meer het Verdrag van Aken is gesloten, een eenduidig wapenexportbeleid behoeven. Merkel brengt daar tegen in dat dit ook kan betekenen dat Europa een gezamenlijk restrictief wapenexportbeleid voert, zoals de Duitse regering dat voorstaat. Frankrijk houdt in zijn wapenexportbeleid tot nu toe nauwelijks rekening met mensenrechten. Een Europees veiligheidsbeleid zou erop gericht moeten zijn om oorlog en vluchtelingen te voorkomen door wapenexport aan banden te leggen.
Er zitten wel mazen in het huidige wapenembargo. De meeste landen, ook Nederland en Duitsland, hebben alleen een embargo op nieuwe orders; bestaande orders mogen gewoon doorgaan. Verder geldt het Nederlandse embargo alleen voor export en niet voor doorvoer van wapens, terwijl Nederland via Schiphol en de Rotterdamse haven juist veel wapens doorvoert. In december nog werden 57.000 kisten munitie uit Tsjechië via Nederland naar de Verenigde Arabische Emiraten verscheept. Ook profiteert Nederland financieel van bedrijven die wapens aan Saoedi-Arabië leveren. Vliegtuigbouwer Airbus, die volgende week zijn aandeelhoudersvergadering houdt in Amsterdam, heeft om belastingredenen zijn hoofdkantoor gevestigd in Nederland. Zes van de grootste wapenbedrijven ter wereld hebben een Nederlandse holding om belasting te ontwijken. Vijf daarvan zitten in Amsterdam. Aan de oorlog in Jemen wordt op de Zuidas verdiend.
Wendela de Vries
