[Gepubliceerd in ProcesNieuws nr. 126, december 2021] Terwijl het hardnekkige stilzwijgen van de regering over de aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens op de vliegbasis Volkel steeds potsierlijker wordt, wordt de basis gereed gemaakt voor de komst van de F-35, het nieuwe gevechtsvliegtuig dat ook de kernwapentaak van de F-16 gaat overnemen met de eveneens nieuwe B61-12 atoombom. Hoewel eerder een Kamermeerderheid zich tegen de vernieuwing van deze taak uitsprak, speelt het onderwerp, in tegenstelling tot in Duitsland, geen rol in de lopende coalitieonderhandelingen.
Nieuwe bewijzen
Het onderzoekscollectief Bellingcat kwam eind mei 2021 met nieuwe bewijzen over de aanwezigheid van Amerikaanse kernwapens op Europese luchtmachtbases. Amerikaanse soldaten bleken online vindbare ‘flashcards’ (digitale geheugensteuntjes) te gebruiken om de uitgebreide beveiligingsvoorschriften rond kernwapens te leren. Naast algemene informatie voegden zij soms ook basisspecificieke gegevens toe. Voor Volkel werden bijvoorbeeld de nummers vermeld van de hangars waarin zich de zogenaamde WS3-kluizen, geharde liftsystemen in de vloer waarin de kernwapens liggen opgeslagen, bevinden. Deze vormen een bevestiging van wat activisten jaren geleden al wisten te reconstrueren aan de hand van van de basis ontvreemde documenten en online vindbare informatie.
De onthulling van Bellingcat vormt het zoveelste stuk bewijs over de kernwapens op Volkel. Naast de buitgemaakte documenten wordt dit verder ondersteund door online documenten en berichten van de Amerikaanse krijgsmacht, uitspraken van oud-bewindslieden, versprekingen van ministers en bevindingen van activisten tijdens ‘burgerinspecties’ op de basis zelf. Begin 2021 kwamen bij archiefonderzoek nog tientallen jaren oude overeenkomsten tussen de VS en Nederland en andere stukken aangaande kernwapens boven tafel.
Desondanks blijft de regering er het zwijgen toe doen. Zij weigert elke Kamervraag over de kernwapens op Volkel te beantwoorden, met een beroep op afspraken in NAVO-verband. Zo stelde minister Kamp van Defensie eind oktober 2021 bij het beantwoorden van vragen over de Defensiebegroting: “Op grond van bondgenootschappelijke afspraken kunnen geen mededelingen worden gedaan over aantallen en locaties van in Europa aanwezige Amerikaanse kernwapens.” Wel bevestigde hij nog eens dat de VS bezig zijn met een moderniseringsprogramma voor de in Europa gestationeerde kernwapens, en dat de landen waar deze gestationeerd zijn daar geen inspraak bij hebben.
Komst van de F-35
Dat moderniseringsprogramma komt neer op de productie van een nieuwe versie van de huidige B61-vrijevalbommen. Deze B61-12 heeft een staartstuursysteem, geproduceerd door wapengigant Boeing, en is daarmee beter inzetbaar op het slagveld dan zijn voorgangers. Waar de huidige bommen al jaren als militair onbruikbaar en afgeschreven gekarakteriseerd worden, wordt met de peperdure B61-12 de inzetdrempel verlaagd. Zo krijgen Nederland en de andere Europese NAVO-landen die de in totaal ongeveer honderd Amerikaanse kernwapens huisvesten – België, Duitsland, Italië en Turkije – een meer actieve rol in de NAVO-kernwapenstrategie toebedeeld. Het is niet verrassend dat dit beleid onder de nieuwe Amerikaanse president Biden niet wijzigt, het zet de lijn door van al zijn Republikeinse en Democratische voorgangers.
De kernwapentaak van de Nederlandse luchtmacht wordt nu uitgevoerd door een F-16-squadron op Volkel. Over enkele jaren wordt dit overgenomen door de F-35, het door technische problemen en steeds hogere uitgaven in het ontwikkelingsproces geplaagde nieuwe gevechtsvliegtuig. Begin oktober wierpen twee F-35’s voor het eerst niet-nucleaire B61-12-testbommen af op een oefengebied bij het kernwapenlaboratorium Sandia in de Amerikaanse staat Nevada. Daarmee voltooide de Amerikaanse krijgsmacht het certificeringsproces voor de kernwapenvariant van dit vliegtuig.
Intussen wordt vliegbasis Volkel gereed gemaakt voor deze overgang naar nieuwe vliegtuigen en nieuwe atoombommen. Zo voerde het Amerikaanse bedrijf Atlantic CommTech Corp. tussen 2016 en 2020 moderniseringen aan de WS3-kluizen uit op alle Europese bases met Amerikaanse kernwapens.
Voor de komst van de F-35 wordt flink bijgebouwd. In maart 2021 leverde het Rijksvastgoedbedrijf een kantoor- en lesgebouw op. Voor nog een zelfde soort gebouw en een zogenaamd Line-OPS-gebouw, een grote drivethru-hangaar voor 12 F-35’s, waren de bouwvoorbereidingen toen ook al gestart. Daarnaast wordt het squadrongebouw verbouwd. Het werk wordt uitgevoerd door onder meer aannemingsbedrijf Friso (Sneek), NEDAERO (Zevenaar) en Den Ouden Groep (Schijndel).
De aanpassing van infrastructuur voor de F-35 loopt nog door tot eind 2026. Dan moet het vliegtuig al enige tijd in gebruik zijn. De eerste vier exemplaren op Volkel worden in juni 2022 verwacht, eind 2024 moeten alle vliegtuigen operationeel zijn en worden de F-16’s uit gebruik genomen. Ongetwijfeld worden deze ’tot op de draad versleten’ bommenwerpers vervolgens doorverkocht aan een land dat onvoldoende geld heeft om de nieuwste ‘state of the art’-gevechtsvliegtuigen aan te schaffen en het daarom met deze afdankertjes moet doen.
Discussie in Duitsland
In de Tweede Kamer kregen enkele jaren geleden weliswaar moties voor het niet op Volkel stationeren van nieuwe kernwapens en voor het afzien van een kernwapentaak voor de F-35 een meerderheid, maar de regering legde deze naast zich neer en de Kamer zette niet door. In de langlopende coalitieonderhandelingen na de verkiezingen van maart 2021 lijken kernwapens geen rol van betekenis te spelen, al moet aangetekend worden dat er tot op het moment van schrijven van dit artikel van inhoudelijke onderhandelingen überhaupt nauwelijks sprake lijkt te zijn.
Dus, welke regering er uiteindelijk ook zal uitrollen, wijzigingen in het Nederlandse kernwapenbeleid vallen niet te verwachten. De voortdurende verkniptheid daarvan werd eind 2020 weer eens uiteengezet door Marjolijn van Deelen, de ambassadeur van Buitenlandse Zaken voor het Non-Proliferatie Verdrag. Ze gaf in een interview voor de Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties hoog op over de Nederlandse inzet voor nucleaire ontwapening, om te vervolgen dat de regering zich tegelijkertijd “realiseert dat nucleaire afschrikking nog steeds noodzakelijk is voor onze veiligheid. Werken richting het doel van een wereld vrij van kernwapens is daarom een langetermijndoel dat vele kleine stapjes in de juiste richting behoeft die bijdragen aan het verminderen van de nucleaire dreiging. Het zijn van een deelnemer in de ‘nuclear sharing’-arrangementen van de NAVO brengt daar geen verandering in.” Deze onuitlegbare, contradictoire opstelling laat onverlet dat de modernisering van de kernwapens op Volkel hoe dan ook geen stap richting het verminderen van de nucleaire dreiging is. Integendeel, inzet van kernwapens en daarmee het risico op totale vernietiging van de aarde en de mensheid komt er alleen dichterbij van.
Zeker nu de NAVO afgelopen juni bij een top in Brussel weer eens bevestigde dat het een nucleair bondgenootschap zal blijven zolang kernwapens bestaan. En dat het beleid van nucleaire afschrikking mede afhankelijk is van de Amerikaanse kernwapens in Europa, en de infrastructuur die de betrokken gastlanden leveren voor opslag en voor eventueel gebruik. De NAVO-regeringsleiders stellen daarbij ook dat “[d]e bondgenoten […] ook [zullen] blijven zorgen voor meer samenhang tussen conventionele en nucleaire componenten van de afschrikkings- en defensiepositie van de NAVO, de effectieve strategische communicatie versterken en de effectiviteit van de NAVO-oefeningen vergroten om een geloofwaardige afschrikking te handhaven en aan te tonen en de strategische risico’s te verminderen.” Of met andere woorden: mogelijk kernwapengebruik moet nadrukkelijk gezien worden als verbonden met conventionele strategieën; een koers die de NAVO enkele jaren geleden al inzette door kernwapens weer meer centraal onderdeel van de algemene strategie te maken.
Waar de discussie in Nederland nagenoeg stilligt is dit in Duitsland wel anders, ook in de besprekingen over een nieuwe regering na de parlementsverkiezingen van afgelopen september. Daar is jaren een veel openlijker discussie over het afstoten van de kernwapentaak en het verwijderen van de Amerikaanse kernwapens van vliegbasis Büchel gaande. Coalitiekandidaten SPD, de Grünen en, met iets meer reserves, FDP zijn hier voorstander van, CDU/CSU is zoals te verwachten viel mordicus tegen.
Opmerkelijk was dat Ellen Ueberschär, co-president van het wetenschappelijk bureau van de Grünen (de Heinrich-Böll-Stiftung), juist begin 2021 medeondertekenaar was van een open brief die pleitte voor meer militaire samenwerking met de Verenigde Staten, waaronder juist het handhaven van de plaatsing van Amerikaanse kernwapens in Duitsland. Hoewel dit veel gemopper binnen de partij opleverde signaleert het ook de steeds meer rechtse en gematigde koers die de Grünen op militair gebied hebben ingezet, net zoals GroenLinks dat in Nederland doet.
Als alles volgens planning verloopt beschikt Nederland over enkele jaren over een gemoderniseerde vliegbasis Volkel, waar een squadron met nieuwe F-35-gevechtsvliegtuigen klaar staat om nieuwe, veel gevaarlijkere, B61-12-bommen in te zetten. Een politieke meerderheid zal zich hier niet tegen verzetten, al was het maar omdat het geen belangrijk punt wordt geacht. Het is dus wederom aan ons activisten om te blijven pleiten en actievoeren om de regering om die kernwapens weg te krijgen, de kernwapentaak af te stoten en internationaal in te zetten op onmiddellijke, volledige nucleaire ontwapening.
Mark Akkerman
