(op de foto: protest tegen wapendoorvoer via Schiphol in 2008) Bij Stop Wapenhandel krijgen we regelmatig de vraag of de haven van Rotterdam gebruikt wordt voor de doorvoer van wapens naar Israël. Kijkend naar de officiële data – de door de overheid gepubliceerde overzichten met afgegeven export- en doorvoervergunningen en -meldingen – zou hier nauwelijks sprake van zijn. Bevindingen van onze collega’s van Vredesactie in België werpen echter de vraag op of deze officiële data wel volledig is. De haven van Antwerpen blijkt regelmatig door schepen van de Israëlische maatschappij ZIM met wapens aan boord te worden aangedaan, zonder dat hiervoor de benodigde vergunningen aangevraagd zijn. Diezelfde schepen leggen ook regelmatig aan in Rotterdam.
De officiële gegevens
Tot september 2008 komt Israël veelvuldig voor in de overzichten van doorvoermeldingen. Schiphol is jarenlang een belangrijke tussenstop voor wapenleveringen vanuit de VS aan Israël. Miljoenen slaghoedjes, rookgranaten en andere (delen van) munitie worden door de Israëlische nationale luchtvaartmaatschappij El Al, die een eigen terminal op de luchthaven heeft, zonder problemen doorgevoerd. De bijzondere positie van El Al is met geheimzinnigheid omgeven. Het is de Bijlmerramp, met blijvende onduidelijkheid over de lading van het neergestorte El Al-vliegtuig en gerommel met vrachtgegevens, die de aandacht van politiek en pers hierop vestigt. Het onderzoek van de commissie-Meijer toont aan dat er geheime afspraken bestaan over El Al-vluchten via Nederland en dat er nauwelijks controle plaatsvindt op de activiteiten van het bedrijf op Schiphol.
Aan de wapendoorvoer naar Israël veranderen deze ontdekkingen niets, die gaat nog jarenlang in gestaag tempo door. Pas in 2008 komt hier een einde aan, wanneer de El Al-vestiging van Schiphol naar de luchthaven Bierset bij het Belgische Luik verhuist. Drijfveren hiervoor zouden de stijgende kosten en strenge regelgeving op Schiphol zijn, al zullen de toenemende protesten een rol gespeeld hebben. Voor wapendoorvoer is dit laatste ook aan de orde: de toegenomen transparantie over wapenexport en -doorvoer, waarbij de overheid een overzicht publiceert van alle vergunningen en meldingen, zou El Al en de Israëlische overheid een doorn in het oog zijn.
Als het gaat om officiële doorvoermeldingen en -vergunningaanvragen blijft het daarna nagenoeg stil. Van 2009 tot en met 2022 komt Israël slechts dertien keer in de doorvoeroverzichten voor, met kleine zendingen. Op 4 oktober 2023, vlak voor de aanslagen in Israël en de start van de oorlog, worden dan ineens 16 meldingen van doorvoer per boot naar Israël van in totaal ruim 1,2 miljoen kogelpatronen, afkomstig uit de VS, gedaan. De haven van doorvoer staat, tegen de gewoonte in, niet vermeld, maar het ligt voor de hand dat het om Rotterdam gaat.
Belgisch speurwerk
Na de start van de Israëlische aanvallen op Gaza deed de Belgische organisatie Vredesactie uitgebreid onderzoek naar mogelijke doorvoer van wapens naar Israël via België. Omdat de transparantie met betrekking tot wapendoorvoer in België van een minder niveau is dan in Nederland zijn hierover minder direct beschikbare gegevens te vinden. Ten aanzien van doorvoer via de lucht concludeert Vredesactie dat het aannemelijk is dat deze via Bierset gewoon door blijft lopen, zowel met vluchten van El Al als van de tweede op de luchthaven gevestigde Israëlische vliegmaatschappij, Challenge Airlines.
Ook over wapendoorvoer per schip zijn geen concrete gegevens beschikbaar. Het is wel bekend dat de haven van Antwerpen, net als die van Rotterdam, één van de aanlegplaatsen is van een vaste vrachtverbindingslijn van de Israëlische scheepvaartmaatschappij ZIM, die regelmatig containers met munitie en wapenonderdelen vervoert. Op verzoek van gemeenteraadsleden maakt de stad Antwerpen vervolgens vervoersvergunningen en informatie verstrekt over gevaarlijke goederen met betrekking tot de aanlopen van schepen waarbij ZIM Belgium als scheepsagent optrad openbaar.
Uit die gegevens blijkt dat er wel degelijk regelmatig ZIM-schepen met munitie en wapenonderdelen aanleggen in Antwerpen. Doorvoervergunningen zijn hier echter niet voor aangevraagd, terwijl dat wel had gemoeten. Voor Vredesactie was dit reden, samen met een aantal andere organisaties, een ‘klacht met burgerlijke partijstelling’ in te dienen wegens schendingen van het Vlaamse Wapenhandeldecreet. Op basis hiervan werd een gerechtelijk vooronderzoek gestart.
Wat betekent dit voor Nederland?
Uit de vaarschema’s op de website van ZIM blijkt dat schepen van de ZIM North Europe Israel vrachtlijn, net als in Antwerpen, zeker enige keren per maand aanleggen in de haven van Rotterdam, waar ook een locatie ZIM Netherlands gevestigd is. Volgens de officiële doorvoermeldingen zijn hierbij geen wapens of munitie aan boord. Met uitzondering van de reeks meldingen van 4 oktober 2023 zijn er immers al jaren nagenoeg geen meldingen van wapendoorvoer via Nederland naar Israël gedaan.
Dat voor dezelfde schepen van dezelfde maatschappij in België illegaal geen doorvoermeldingen zijn gedaan roept echter vragen op. Hoe zit dit dan in Rotterdam? Zouden daar ook schepen met wapens voor Israël aangelegd hebben zonder de benodigde melding te doen? En als dat voor die schepen zou gelden is hier dan ook in andere gevallen – andere schepen, maar ook vrachtvluchten via Schiphol of andere Nederlandse vliegvelden – sprake van? Onduidelijkheid alom, maar enkel afgaan op de officiële data lijkt, gezien de Belgische ervaringen, niet verstandig. Het is hoog tijd dat de Nederlandse overheid deze onzekerheid wegneemt en volledige openheid verschaft over in ieder geval de ladingen van de betreffende ZIM-schepen.
Trajecten ZIM North Europe Israel vrachtlijn (source: ZIM.com)
