20 punten programma tegen Wapenhandel van Forum voor Vredesactie

20 punten programma tegen Wapenhandel
van Forum voor Vredesactie

De wetgeving in België is sterk aangepast waardoor meer verantwoordelijkheden komen te liggen bij de regio’s. Dat geldt ook voor wapenexportbeleid. Dit opent op het eerste gezicht mogelijkheden om wat goed is te bewaren en op vele gebieden verbeteringen door te voeren. Het Forum voor Vredesactie doet dat in 20 punten die tijdens de praktijk van een jarenlange campagne rond wapenexporten aan de orde zijn gekomen. De aandacht voor de aanbevelingen heeft al tot concrete resultaten geleid het terug draaien van het afschaffen van de catch all bepaling (zie onder voor uitleg) en er toe geleid dat ook andere organisaties zich druk zijn gaan maken over de dreigende versoepeling.

In België werd altijd gezegd dat de Walen een streng exportbeleid tegenhielden, immers een groot deel van de wapenindustrie bevindt zich in Wallonië, zoals het beruchte FN Herstal. Het Forum voor Vredesactie heeft daar de afgelopen jaren al doorheen geprikt door te laten zien dat vanuit Vlaanderen hoogwaardige technologie werd geëxporteerd, zoals die van IT-bedrijf Barco.
De aanbevelingen van het Forum zoeken naar een maximale controle, openheid, duidelijkheid, invloed van derden en ethische principes. De aanbevelingen gaan niet uit van het haalbare, maar van het gegeven dat het gewenste ook haalbaar moet zijn. Idealiter gaat het Forum uit van een Vlaams beleid waarin: “elke wapenexport per definitie moet worden verboden, tenzij er grondige politieke of ethische redenen zouden zijn om het desbetreffende land te bevoorraden met wapens of munitie. Die grondige redenen zouden dan voer moeten zijn voor een publiek of parlementair debat, zodat uiteindelijk democratisch kan worden gekozen voor al dan niet uitvoer.” Het eerste deel van de benadering gaat al ver – en zou zeker leiden tot het verdwijnen van een private defensie-industrie, aangezien geen enkele ondernemer onder deze voorwaarden wapens wil produceren – het tweede is een vergaande eis met betrekking tot democratische besluitvorming die nog gevoeliger ligt.

Voorlopig zal het Forum de Vlaamse regering nog op hun weg vinden, want die dreigt de wetswijziging vooral aan te grijpen om een aantal zaken te verslappen. De controle op niet strategische goederen die wel militair gebruikt kunnen worden (catch all regeling) moest in eerste instantie vervallen, volgens de minister van o.a. Buitenlandse Handel, Moerman, die ook over wapenexporten gaat. Dit voornemen gaat volledig tegen de huidige ontwikkelingen in en de Vlaamse overheid zou zichzelf een middel ontnemen voor controle op de verspreiding van massavernietingswapens. Het besluit is na de aandacht die het Forum ervoor vroeg, teruggedraaid en voorgelegd aan het Parlement.
Verder vindt de Minister dat controle op doorvoer van militaire goederen uit andere EU-landen moet vervallen. Immers, zo stelt Moerman: “Als men er vanuit kan gaan dat in alle EU-landen de Europese normen worden toegepast, dan is voor dat soort doorvoer logischerwijze geen bijkomende Vlaamse vergunning nodig.” Vermoedelijk weet de minister ook wel dat Europese normen niet bestaan en dat alle landen er een eigen interpretatie op na houden. Het is veeleer een beleid om de transito functie van België te vergroten.
Tijdens een recent verricht onderzoek kwam ik twee zaken tegen, waar België de doorvoer van goederen uit Nederland een halt had toegeroepen, een levering aan de DR Kongo en een aan Eritrea. De Belgische douane greep in, daar waar Nederland laks was. Het zou jammer zijn als Vlaanderen niet meer optreed als controleur aan de Europese buitengrenzen naar de wereld. De praktijk uit het verleden toont aan dat dit noodzakelijk is.

Het Forum wil ook de controle op wapenexporten binnen de EU behouden. Ze voeren daarbij een voorbeeld aan: de levering van Barco wapenonderdelen die naar een ander EU-land worden geëxporteerd en daar geassembleerd worden in een groter wapensysteem, dat vervolgens doorgeleverd wordt naar een ander land. België zou zijn greep op een dergelijke exporttransactie verliezen als het vergunningenstelsel voor de EU zou vervallen. Daarin heeft het Forum gelijk, maar dat zou ook anders kunnen worden ondervangen, bijvoorbeeld door te pleiten voor een eindbestemmingverklaring voor elders geassembleerde onderdelen. Dat is voor controle een gerichter aanbeveling, want een onderdeel voor een pistool simulator die uiteindelijk bij de Nederlandse politie terecht komt, is immers wat anders dan dezelfde simulator met het Soedanese leger als eindbestemming. Deze eindbestemmingbenadering zou ook beter aansluiten bij de ‘haalbare benadering’ die het Forum uitwerkt door voor een voorzichtige wapenexportpolitiek te pleiten (aanbevelingen 5-12).
In dit deel doet men aanbevelingen om geen wapens uit te voeren naar landen die de mensenrechten ernstig schenden, die onder een dictatuur vallen, waar een wapenwedloop met buurlanden plaats vindt, die het NPV niet onderschrijven etc. In de achtste aanbeveling – alleen wapenuitvoer naar landen die de belangrijkste internationale verdragen ratificeerden – wordt terloops de VS uitgesloten als ontvanger van Belgisch militair materieel, aangezien er een aantal verdragen worden genoemd die de VS niet geratificeerd hebben. De VS wordt echter niet bij name genoemd. Dat betekent dat hier ongenoemd 50% van de wapenmarkt afgeserveerd wordt als afzetgebied voor Belgische wapens. Door de VS uit te sluiten wordt ook de haalbaarheid van het voorzichtige deel van de aanbevelingen twijfelachtig.
Later noemt het Forum de VS wel heel helder. Onder het kopje ‘zorgen voor duidelijkheid’ pleit het Forum voor een eenduidige moraal: als landen geen wapens mogen ontvangen die worden gebruikt voor agressie, dan kan en mag agressie hierbij niet uitgelegd worden als Afrikaanse of Aziatische agressie, maar dan moet dit evenzogoed gelden voor Engeland en de Verenigde Staten. Hoe terecht ook, met dit pleidooi stuit het Forum op grenzen. In Nederland zijn het CDA en VVD duidelijk, wapenexporten dienen een rol te spelen in de bondgenootschappelijke politiek en indien nodig moeten andere overwegingen hiervoor wijken. Dat zal ook gelden in België, al dan niet openlijk uitgesproken en minder dan in Nederland. Maatschappelijke druk is dan nodig om leveranties alsnog een halt toe te roepen. Het Forum voor Vredesactie heeft een grote staat van dienst in het mobiliseren van het publiek en dat zullen ze ook nodig hebben om hun aanbeveling nog meer kracht bij te zetten.

Martin Broek

20 Aanbevelingen: ‘Behoud het goede en verbeter de rest’
Aanbeveling	Toelichting
1) Behoud de “catch-all” clausule.	Zie tekst.
2) Behoud de doorvoervergunning.	Zie tekst.
3) Behoud de vergunning voor export naar andere landen van de EU.	Zie tekst.
4) Coherentie met het buitenlands beleid en de interne veiligheid van België.	Dit betekent dat wapenexportbeleid niet opzichzelf staat, maar aan moet sluiten op ander beleidsterreinen, zoals in de aanbeveling genoemd, maar bijvoorbeeld ook ontwikkelingssamenwerking.
5) Geen uitvoer naar landen met ernstige en systematische mensenrechtenschendingen.	Op grond Amnesty, Human Rights Watch en UNESCO Catedra rapporten.
6) Voer nooit uit naar dictaturen.	Kwam in het verleden wel voor, zie: www.vredesactie.be/list.php?lang=nl&dossier=4
7) Voed geen (regionale) wapenwedlopen.	Je kan hierbij denken aan India – Pakistan; Griekenland – Turkije; China – Taiwan; en Peru en Chili.
8) Voer alleen uit naar landen die de belangrijkste internationale verdragen ratificeerden op het gebied van humanitair recht, wapenbeheersing en ontwapening en mensenrechten.	Genoemd worden o.a.: Verdrag tegen foltering; het statuut van Rome in zake het Internationale Strafhof; Het Ottawa/Landmijnenverdrag; Kyoto protocol. Zie ook tekst.
9) Geen uitvoer naar sterk gemilitariseerde landen.	Op basis van SIPRI, UNDP, Wereldbank, Catedra en BICC gegevens.
10) Export kan niet naar landen die niet rapporteren aan het VN wapenregister.	Dit criterium is opgenomen in de Nederlandse wapenexportrichtlijnen.
11) Geen uitvoer naar landen die massavernietigingswapens ontwikkelen of gebruiken en naar landen die het non-proliferatieverdrag niet ondertekenden.	Een aanbeveling die vermoedelijk 90% van de wereldwapenmarkt uitsluit.
12) Rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch worden gebruikt bij de beoordeling van de mensenrechten.	geen
13) Zorg voor duidelijk bindende regels die zo weinig mogelijk open staan voor interpretatie.	Met opzet zijn wapenexportregels multi-interpretabel gehouden. Zo houden overheden beleidsvrijheid. Hierdoor kan iedere wapenleverantie verdedigd worden.
14) Een wapenexportbeleid zonder dubbele standaarden.	Zie tekst.
15) Verbind essentiële voorwaarden aan het verlenen van productielicenties.	Productielicenties zijn afspraken met een ander bedrijf dat zij producten mogen maken, bijvoorbeeld de productie van Belgische geweren in Bandung.
16) Maak militaire productie in Vlaanderen vergunningsplichtig.	geen
17) Openbaarheid van wapenexportvergunningen.	geen
18) Maak een zo volledig mogelijk wapenexportrapport.	geen
19) Zorg voor een bredere basis voor de beslissingsprocedure.	Parlementaire controle, mogelijkheid tot bezwaarschriften, advisering door Vlaams Vredesinstituut.
20) Maak overtredingen juridisch aanvechtbaar.	Met concrete aanbevelingen.
Voor de gehele tekst zie: www.vredesactie.be/pdf/aanbevelingen.pdf