Illegale en legale wapenhandel naar Irak; Nederlandse wapenhandel naar het Midden-Oosten

Illegale en legale wapenhandel naar Irak;
Nederlandse wapenhandel naar het Midden-Oosten

Martin Broek
Campagne tegen Wapenhandel
maart 2003

Nederlandse wapenleveranties aan Iran en Irak gedurende de Eerste Golfoorlog (1980-1987) zijn berucht. Munitie, schepen, chemicaliën en optische technologie gaan naar de landen in oorlog.(1) Twee Nederlandse bedrijven leveren chemicaliën aan het Irak van Saddam Hoessein die gebruikt konden worden voor civiele toepassingen en de aanmaak van mosterdgas: KBS Terneuzen en Melchemie uit Arnhem. De laatste leveringen vanuit Nederland die bekend zijn kwamen van Delft Elektronische Producten, uit Roden een dochter van Delft Instruments. Deze laatste leveranties bleken achteraf bedoeld om gevechtsinlichtingen te verkrijgen over het Iraakse leger en waren onderdeel van een operatie van de Nederlandse Inlichtingen Dienst Buitenland (IDB) en de CIA.(2)

Volgens de rapportage van Irak aan de Verenigde Naties van afgelopen jaar leverden 80 bedrijven uit Duitsland, 24 bedrijven uit de Verenigde Staten, 17 uit Groot Brittannië, 8 uit Frankrijk, 7 uit België, 5 uit Japan, 3 uit Nederland (elders worden er vier genoemd), Spanje (elders worden er 10 genoemd) en Zweden wapens aan het Irak van Saddam Hoessein. De Veiligheidsraad ging overigens akkoord met het verzoek uit Washington om de namen van de Westerse bedrijven te witten. Dit terwijl een naming and shaming campagne nodig is om deze bedrijven aan de schandpaal te nagelen voor hun misdadige beleid. Het mag waarschijnlijk niet al te bekend worden dat Westerse bedrijven aan de basis staan van de Iraakse arsenalen massavernietigingswapens.

Dat geldt zeker de huidige haviken in de Regering Bush die voor een groot deel onder de Reagan administratie hun sporen hebben verdiend. De bijdrage van de Verenigde Staten bij de bewapening van Bagdad in de jaren tachtig was niet gering: Hewlett Packard verkocht nucleaire en rakettechnologie; Dupont verkocht nucleaire technologie; en Eastman Kodak rakettechnologie etc etc. De leveringen waren destijds bedoeld om het Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten kracht bij te zetten. Ook destijds werd Irak al bestuurd door een slagersregime. Humanitaire overwegingen speelden hier geen rol. Nu gelukkig wel, zo denken sommigen. Volgens een vorig jaar vrijgegeven telex gingen de Verenigde Staten en Irak, beide vredelievende landen genoemd, de regionale militaire balans herstellen. Iran was op dat moment aan de winnende hand in een oorlog die door Irak was gestart. Donald Rumsfeld was de speciale gezant van de Reagan administratie om afspraken te maken over de versterking van Irak in het conflict. Het onderstreept het gore karakter van de machtspolitiek, zolang Irak gebruikt kan worden voor machtspolitieke belangen in de regio wordt het uitgebreid gesteund. Als dat niet meer het geval is keren de eerdere leveranties zich tegen het land en vormen een argument voor een militaire aanval. De leveringen gaan door tot aan de vooravond van de Tweede Golfoorlog.
In april 1990 wijzigde het Westerse wapenexportbeleid met betrekking tot Irak. Wapens voor Irak werden her en der in Europa uit schepen en vliegtuigen gehaald. Het meest zichtbare voorbeeld van deze omslag waren vier fregatten in een Italiaanse haven. De fregatten waren in de jaren tachtig voor Saddams marine gebouwd, maar werden na 1990 niet meer geleverd. De steun voor Irak sloeg om in tegenstand. Vier maanden later begon de Tweede Golfoorlog. De Verenigde Naties stelden later in 1990 een wapenembargo in.

Publieke opinie na de Tweede Golfoorlog

Aan het eind van de Tweede Golfoorlog wordt de verontwaardiging van de publieke opinie over de grootschalige bewapeningsprogramma’s van Irak snel omgezet in beleid van de Verenigde Naties. Binnen een jaar stelt de VN een zogenaamd Conventionele Wapens Register in (3), waaraan landen hun verkopen en inkopen kunnen melden. Met alle bedenkingen die je tegen de werking van dit vrijwillige register kan hebben, was het een antwoord op de verontrusting over de bewapeningsprogramma’s in de wereld, m.n. het Midden-Oosten.
Zij die stellen dat de bewapening van Irak tot nu toe nog nooit iemand zorgen hebben gebaard slaan de plank dan ook mis. Dat was in 1991 zeker niet het geval. Wel is het zo dat de bewapening van Irak en Iran tijdens de Eerste Golfoorlog nauwelijks tot protesten leidde. Het was vooral klein links dat toen protesteerde tegen de bewapening van Irak en de aanvallen op de Koerden. De FNV baarde het geen zorgen en nam de positie in die ook rechts beviel. De leveranties leverden banen op en winsten voor de bedrijven.
Sinds de Tweede Golfoorlog komen de meeste leveranties vooral uit Oost-Europa en China.(4) China zou de bekabeling voor de Iraakse luchtafweer geleverd hebben.(5) Ook is technologie vanuit Duitsland naar Irak getransporteerd.(6)

Illegale leveringen in de jaren negentig

Sinds 1991 gaan er veel minder wapens naar Irak. Het gaat sindsdien om illegale wapenleveranties door een beperkt aantal landen. Het gerenomeerde vredesonderzoeksinstituut SIPRI uit Zweden publiceert onlang een overzicht van wapenleveranties in de periode 1973-2002 op haar website (7). Volgens dit overzicht zijn in de periode 1991-2002 geen wapens aan Irak geleverd. Er zijn wel degelijk wapens geleverd, maar dat heeft weinig om het lijf gehad. Wel wordt van kleine leveringen veel ophef gemaakt. Iedereen is het erover eens dat het Iraakse leger inmiddels nauwelijks een militair strategische machtsfactor is. Natuurlijk betekent dat niet dat het Iraakse leger ongevaarlijk is. Een kat in het nauw kan rare sprongen maken en sinds 11 september is duidelijk dat ook niet militaire middelen met grote vernietigingskracht ingezet kunnen worden. Bovendien een paar raketten die door de verdediging heen komen en uitgerust zijn met chemische wapens kunnen veel schade aanrichten. Het regime in Bagdad weet dat de inzet daarvan zeker zijn doodvonnis betekent en zal dat alleen in laatste instantie doen. Die laatste instantie lijkt nu aangebroken en het is te hopen dat de chemische wapens niet aanwezig zijn, het commando om ze te gebruiken achterwege blijft of dat de ermee uitgeruste troepen weigeren ze in te zetten.

Veel voorbeelden

De afgelopen 1½ jaar wordt heel veel gerapporteerd over wapenleveranties aan Irak. Sommigen noemen alle naar buitengekomen gevallen het topje van de ijsberg. Anderzijds kan je ook stellen dat het monitoren door geheime diensten en met opsporing belastte diensten er toe leiden dat er weinig plaats vindt zonder medeweten van Uncle Sam en zijn bondgenoten. In ieder geval is er inzicht in een belangrijk deel van de handelsroutes die gebruikt worden.

Het laatste nieuws over wapenleveranties aan Irak kwam in maart 2003 uit Washington. In het Congres werd gesteld dat Frankrijk en Duitsland wapens aan Irak hebben geleverd in 2003. Waarmee werd gesuggereerd dat het ‘Oude Europa’ militair tegen de Verenigde Staten aan het samenzweren was. Bij Frankrijk zou het om onderdelen voor Mirage jachtvliegtuigen en Gazelle aanvalshelikopters zijn gegaan. Meteen werd opgeroepen om Franse wijnen en de grootste Franse vliegshow (militair en civiel) in juni van dit jaar te boykotten.(8) Eurocopter � de producent van de helikopter onderdelen – liet weten dat sinds 1991 geen leveranties aan Irak hebben plaatsgevonden.(9) Of de rechtse Washington Times een smeercampagne begon tegen de Franse tegenstander in de Veiligheidsraad kan niet bewezen worden, maar lijkt wel waarschijnlijk. De verwijzing naar Duitsland betreft waarschijnlijk een kwestie die op 7 maart voor een Duitse rechter kwam en eerdere leveringen uit de jaren negentig betreft. Op 5 maart werd een in Bulgarije gearresteerde Amerikaan van Irakese geboorte naar Duitsland uitgewezen om berecht te worden. De Irakees had samengewerkt met een Duitser die onderdelen voor een zwaar kanon (ontworpen door de Canadees Gerald Bull die ook werkte aan een zogenaamd superkanon in Irak voordat hij in 1990 in Brussel vermoord werd) en voor Mirage vliegtuigen via Jordanië naar Irak had geëxporteerd. De Amerikaans/ Irakese verdachte zelf leverde voor 1990 60 ton chemicaliën via een bedrijf gevestigd in de hoofdstad van de country muziek, Nashville. Dit werd bekend uit een document dat de Iraki’s in 1996 aan de VN overlegden. Als de grond in de VS hem te heet onder de voeten wordt verlegt de verdachte in 1991 zijn activiteiten naar Amman in Jordanië en werkt met de verdachte Duitser samen.(10)

Stormen in glazen water?

In februari 2003 wordt beweerd dat Portugal voor 54.000 euro torpedo’s en kogels aan Irak levert. De Portugese overheid ontkent de feiten.(11) Even daarvoor wordt met de vinger richting Slovenië gewezen tijdens de multimedia show van Colin Powell in de Veiligheidsraad. Slovenië zou volgens Powell batterijen hebben geleverd aan Irak die gebruikt kunnen voor de verrijking van Uranium. De Slovenen ontkennen alles en verwijzen naar een vaker voorkomend misverstand dat Slovenië verward wordt met Slowakije, dit laatste land zou een dergelijke levering wel voor haar rekening kunnen nemen, aldus een medewerker van een Sloveense natuurkundig onderzoeksinstituut.(12) Voor dergelijke leveringen bestaat geen bewijs. Wederom een voorbeeld dat de inspecteurs hun agenda nog wel even konden vullen met gericht onderzoek. Wel wordt in Slowakije eind een deal gesloten tussen een aantal wapenverkopers en Irak om onderdelen voor Russische wapens te leveren. Op het moment dat de deal begin 2003 in het nieuws komt zijn er nog geen wapens geleverd en je kan aannemen dat er sterke aandrang is geweest om het bij een contract te laten en de levering voor onbepaalde tijd op te schorten.(13) Slowakije is immers een van de landen die de oorlog van de VS ondersteunt. In Kaapstad wordt een inval gedaan bij een Finse fraudeur die een bestellijstje van Irak op zak had voor wapens ter waarde van vele miljoenen.(14)

Oost-Europese wapens

Vooral vanuit Oost-Europa gaan wapensystemen en onderdelen naar Irak. Daarmee kunnen verouderde wapens gemoderniseerd worden. Vanuit de Oekraïne zouden radars aan Irak geleverd zijn die geen signalen uitzenden die Amerikaanse en Britse piloten op kunnen vangen. De leveringen kunnen niet bewezen worden, maar evenmin kan de Oekraïne zijn onschuld bewijzen en daarom wordt het regime in Kiev bestaft.(15) Het juridische principe ‘onschuldig tot het tegendeel bewezen is’ blijkt niet te gelden. Verder zijn Oekraïense geniebruggen in Irak gevonden. De Oekraïense Minister van Buitenlandse Zaken ontkent echter dat de Oekraïne de bruggen naar Irak heeft uitgevoerd.(16)
De grootste zorgen baren de VS de leveringen vanuit Servië.(17) Volgens de International Crisis Group is de huidige regering niet in staat gebleken de politieke leveringen vanuit Joegoslavië naar Irak die onder Milosovic zijn opgezet te stoppen. Er is sprake van een old-boys netwerk dat kan worden getypeerd als een Crimineel Militair Industrieel Complex. De leveringen betreffen een heel scala wapentypen.(18)
Verder worden er in het afgelopen jaar leveranties vanuit Wit-Rusland, Roemenie en Bulga-rije ontdekt. De wapenhandel met Irak wordt nauwlettend in de gaten gehouden en veel wordt gestopt. Overigens werden in 1997 ook in Turkije wapens voor Irak gestopt. Hier ging het om het Tsjechische Tamara anti-lucht-systeem dat tijdens de oorlog tegen Servië met succes ingezet werd tegen Amerikaanse vliegtuigen.(19) Een ander voorbeeld is de verkoop van pantser-voertuigen vanuit Bulgarije naar Irak. De Bulgaarse autoriteiten stoppen de levering omdat ze vrezen dat dit hen het NAVO-lidmaatschap kan kosten. (20)

Cowboy in het Witte Huis

Al deze voorbeelden bij elkaar kunnen de indruk geven dat een constante stroom wapens richting Irak gaat en dat het land tot de tanden is bewapend en terug kan vechten met conventionele wapens. Dat is echter nauwelijks het geval. Terwijl Irak een van de voornaamste klanten voor wapens was in de jaren tachtig is geen land zo ontwapend als Irak gedurende de jaren negentig. De oorlog in 1990-1991 schakelde al een groot deel van de wapens uit. Iraakse vliegtuigen werden bijvoorbeeld vernietigd. Dit was een reden dat Irak de overgebleven vliegtuigen zo lang stalde in Iran. Teheran heeft ze volgens rapporten nooit teruggegeven.(21) Die is Irak dus kwijt. De bombardementen in de no-fly zone die vanaf 1991 tot deze week op luchtdoelgeschut en recentelijk ook landgeschut zijn uitgevoerd, vernietigden een belangrijk deel van de Iraakse arsenalen. De luchtbombardementen van 1998 en de aanval van 1993 op Bagdad zijn andere voorbeelden van acties in de jaren negentig geweest waarbij Iraakse wapens werden vernietigd. Verder loopt er een wapenembargo waardoor wapens moeizaam Irak binnengesmokkeld moesten worden. In november 2002 werd aan dit pakket aan ‘ontwapeningsmaatregelen’ nog een methode toegevoegd. Bush verordonneerde dat wapenstromen naar landen van de ‘as van het kwaad’ door special forces aangepakt mogen worden en zo nodig mogen wapenhandelaren worden gedood.(22) Het kan nauwelijks gekker en hoewel mensen die pleiten voor genuanceerdheid vinden dat je niet kan stellen dat er een cowboy in het Witte Huis zit, lijkt het er wel op. Het is niet verwonderlijk dat de aanpak van Hans Blix in dit licht als weinig daadkrachtig wordt gezien.

Gebruikte routes via buurlanden, animo voor wapenembargo neemt af

Syrië helpt Saddam Hoessein met wapenleveranties. Westerse inlichtingendiensten ontdekken dat sinds december 2002 52 kratten met nieuwe luchtverdedigingssystemen van Russische makelij Irak binnen zijn gesmokkeld. De goederen die zijn verscheept door een handelaar uit Wit-Rusland gaan in december 2002 de Syrisch/Iraakse grens over.(23) Syrië en Jordanië worden gebruikt om wapens de grens over te smokkelen. Het is een van de voorbeelden dat de steun voor de wapenboycot van de Verenigde Naties aan het afnemen is. De leveringen worden betaald vanuit het ‘olie voor voedsel programma.’ De papieren die dit mogelijk moeten maken worden vervalst. Terwijl dit programma wel voor zo’n 500.000 Iraakse doden heeft gezorgd, is het niet waterdicht met betrekking tot wapenleverantis daarvoor is de medewerking van overheden noodzakelijk. Dit is geen argument tegen het programma, maar wel een aanvulling op de stelling dat vooral de burgers van Irak er de dupe van zijn. Het heroverwegen ervan wordt echter steeds weggewuifd. Het is Saddam Hoesein die verantwoordelijk is voor de slachtoffers, zo wordt daartoe gesteld. De humanitaire ramp in het kwadraat wordt op de koop toegenomen. Niet alleen in de Arabische regio leidt dit tot veel verontwaardiging ook binnen het Westen en de Verenigde Naties zelf is de kritiek enorm. De animo voor het handhaven van het wapenembargo neemt navenant af. Zeker sinds in 1998 de wapeninspecteurs terug getrokken zijn. Syrië opent zijn grenzen nog verder in de zomer van 2002 als duidelijk wordt dat de Verenigde Staten op ramkoers liggen.
Totdat de Verenigde Staten kiezen voor de weg naar oorlog is het zichtbaar dat de Iraakse militaire capaciteiten afnemen. Steeds minder vliegtuigen kunnen de lucht in en moeten gekannibaliseerd worden om de resterende vloot in de lucht te houden. Halverwege 2002 worden weer meer vliegtuigen in het Iraakse luchtruim geconstateerd door het Pentagon.(24) Het wapenembargo wordt in het zicht van de oorlog steeds meer ontdoken. Uitspraken over preventieve aanvallen desnoods met kernwapens door de VS nodigen de dictators in het Midden-Oosten niet echt uit om medewerking te verlenen aan de door de Verenigde Staten gevoerde politiek. Daar komt nog bij dat de opstelling van de verenigde Staten ten opzichte van Israël een stuk vriendelijker is. Volgens Jaap de HoopScheffer wordt het Israëlische leger op de been gehouden door Amerikaanse wapenleveranties.(25) Ook al een reden dat met het steunen van de VS politiek in de regio weinig eer te behalen valt bij de bevolking van de landen in het Midden-Oosten.

Meer wapenhandel als gevolg van de oorlog

Er zijn landen in de regio die hun voordeel doen met de botte Amerikaanse machtspolitiek. Na de aanslagen in New York en Washington werden landen in het Midden-Oosten voorzien van meer en moderne wapens om ze te winnen voor de coalitie tegen het terrorisme. Ook om landen te winnen voor de oorlog tegen Irak wordt het middel van wapenleveranties ingezet. Jordanië wordt momenteel flink bewapend door de Verenigde Staten. Het staatje aan de grens van Irak wordt daarmee gepaaid om niet weer als in 1990-1991 een halfslachtige houding in te nemen, maar medewerking te verlenen aan de Amerikaanse oorlogsinspanningen. Het miljarden pakket waarmee de VS Turkije probeerden te paaien bevatte ook wapenleveranties.
Nog opmerkelijker is dat op dit moment in Washington al gewerkt wordt aan het wegnemen van de belemmeringen van wapenverkopen aan Irak. De Bush administratie loopt daarmee vooruit op het feit dat Saddam Hoessein gevallen is en de nieuwe machthebbers wapens moeten hebben. De beperkingen moeten worden opgeheven als: “dergelijke exporten in het belang van de Iraakse bevolking zijn of bijdragen aan de politieke veranderingen in Irak,” aldus interne documenten van de Amerikaanse regering. Een woordvoerder van de Aerospace Industrie Associatie ziet er geen probleem in. Door de leveranties van bijvoorbeeld radio’s aan Irak kunnen de Iraki die dan de macht met de VS mogen delen spreken met de Amerikaanse strijdkrachten in het land.(26) Business Week voorzag dit fenomeen al in november 2002 en schrijft een realistisch fantasieverhaal over het Irak van na Saddam Hoessein: “Als de VS net klaar is met het wegnemen van de massavernietigingswapens van Saddam Hoessein overweegt dan al weer Bagdad te herbewapenen. Overdreven. Nauwelijks. Sommige Irak-watchers in de VS zijn al weer aan het piekeren hoe een post-Saddam Irak moet worden versterkt. Sommige analisten op de beurs in Wall Street spreken over een nieuwe exportmarkt voor Amerikaanse wapenfabrikanten.”(27) Hoewel bizar hoeft dit overigens nauwelijks verbazing te wekken. Het hele Midden-Oosten is afzetgebied voor wapens en de Verenigde Staten zullen Irak nodig hebben in hun strijd tegen een volgend vaak genoemd doelwit: Iran.
De tactieken van Washington zullen niet leiden tot minder maar eerder tot meer problemen met massavernietigingswapens. Het niet aan boord krijgen van Syrië maakt het mogelijk dat vanuit deze totalitaire staat de wapenstromen richting Bagdad momenteel niet aan banden worden gelegd, maar worden toegestaan. De oorlog buiten het VN-handvest om zal het wantrouwen in de wereld verder versterken. Een land als China zal zich wel twee keer achter de oren krabben voordat het denkt over de vermindering van de kernbewapening, eerder zal men in Peking de ingeslagen weg naar vernieuwing van het leger na de Tweede Golfoorlog in een hogere versnelling zetten. Op maandag 17 maart weigerde Rusland een verdrag over de verdere nucleaire ontwapening te ratificeren. Dit verdrag is bedoeld om de kernwapens beter te kunnen controleren en het proliferatiegevaar vanuit Rusland te verkleinen. Het lijkt de Amerikanen nauwelijks te deren dat het gevaar eerder toe dan afneemt door hun unilaterale politiek. Zelfs Groot Brittannië de belangrijkste bondgenoot wordt door Rumsfeld geschoffeerd als de medewerking niet vlot genoeg verloopt, we kunnen het ook wel zonder jullie, zegt hij.

Wapenleveranties aan het Midden-Oosten en onze man in Bagdad

De meest bizarre bijdrage van Nederland aan de bewapening in het Midden Oosten is onze man in Bagdad. De Nederlandse chemicus Frans van Anraat is een Nederlander in de Iraakse hoofdstad. Hij is in de jaren tachtig verantwoordelijk voor het grootste deel van de Iraakse importen voor het chemische wapens. Toch wordt hij in Nederland niet gezocht, aldus een ambtenaar van Buitenlandse Zaken.(28) Wel gevolgd door de AIVD.(29)
Van de zorgen rond de wapenleveranties naar het Midden-Oosten van begin jaren negentig is inmiddels nog weinig over. Behalve voor Irak en Iran. Sinds die tijd worden de wapenverkopen aan het Midden-Oosten flink opgeschroefd. Nederland sluit in 1996 zijn grootste wapendeal van de jaren negentig in de Verenigde Arabische Emiraten en levert voor een bedrag van 370 miljoen euro twee fregatten aan de Emiraten. Van de nederlandse wapenexporten in de periode 1997-2001 gaat 14% naar het Midden-Oosten.
In de week voordat de oorlog tegen Irak losbarst zijn Nederlandse bedrijven en afdelingen van de ministeries van Economische Zaken en Defensie in de regio om wapens te slijten op de grootste wapenbeurs van de regio: IDEX(30) Een paar maanden eerder verkoopt de Rotterdamse Droogdok Maatschappij (RDM) kanonnen in de vorm van 18 stuks mobiel geschut aan de Jordaanse special forces. De Mobat is een product dat op een DAF truck (YA4440) wordt gezet.(31) Het kruitvat in het Midden-Oosten mag zich voorbreiden op de volgende oorlog. Terwijl de huidige nog niet eens echt begonnen was. Ook met Nederlandse wapens. Noten:

1. anti-Golfoorlog-komitee, ‘ Hun oorlog? Achtergrondinformatie over en Nederlandse betrokkenheid bij DE GOLFOORLOG,’ april 1988. Penn-NL ‘Aanval op Irak, recente ontwikkelingen,’ Facts and Reports nr. 14, oktober 2002 (papieren versie, helaas ontbreken de artikelen over Nederlandse betrokkenheid in de digitale versie op www.eurobomb.nl. Verder een groot aantal artikelen in Vrij Nederland van Colijn en Rusman. Zie ook http://cns.miis.edu/pubs/npr/vol08/81/81ali.pdf voor meer informatie over Nederlandse leveringen van grondstoffen voor chemische wapens. Zie http://www.iraqwatch.org voor leveranciers. Op deze website wordt een Nederlandse levering in 1988 van atropine (een tegenmiddel tegen zenuwgassen) door een onbekend Nederlands bedrijf genoemd. Op een andere website staat: “An unknown Dutch firm which was a licensee of Survival Technology, Inc., of Bethesda, MD, in 1988 sold injectors of atropine (nerve gas antidote) to Iraq.” http://lists.econ.utah.edu/pipermail/marxism/2003-November/000045.html In een artikel van CounterPunch wordt bovendien het brits Nederlandse Unilever genoemd als leverancier van biologische of chemische wapen componenten. Een bedrijf dat ik verder niet tegen ben gekomen. Kurt Nimmo, ‘Bush Senior: Hating Saddam, selling him weapons,’ 19/09/02, http://www.counterpunch.org/nimmo0919.html.
2. Jos Slats, ‘Iraakse kijkers,’ Vrij Nederland 26/05/01.
3. http://www.disarmamentun.org/UN-REGISTER.nsf
4. Neil Mackay, 17 British firms armed Saddam with his weapons,’ The Sunday Herald 23/02/03
5. Sean Boyne, ‘Iraq boosts air defence network,’ Jane’s Intelligence Review juni, 2002.
6. Marc Erikson, ‘Germany’s leading role in arming Iraq,’ 05/02/03; Felix Kurz en Georg Mascolo, ‘Saddam’s List,’ Der Spiegel 25/02/02.
7. http://projects.sipri.se/armstrade/atirq_data.html
8. Bill Gertz, ‘Probe Sought Of French Parts Sales, Senator terms transfers ’treason,’ Washington Times 08/03/03.
9. Eurocopter persbericht; 07/03/03
10. Agence France Presse, ‘Wanted Iraqi arms dealer extradited to Germany,’ 07/03/03; Associated Press Worldstream, ‘Court orders extradition of Iraqi suspected of illegal arms trade,’ 10/02/03; New York Times, ‘U.S. Businessman Linked to Iraqi Arms Purchases,’ 23/01/03; Felix Kurz and Georg Mascolo, ‘Things That Go Bang: US-Iraqi, Detained in Sofia at German Judiciary’s Request, Proves to Be One of Saddam’s Most Nefarious Procurers,’ Der Spiegel (Internet Version-WWW) in German 13/01/ 03; ‘THE SUPERGUN,’ Canadian Broadcasting Corporation, CBC TV, 06/11/02
11. Agence France Presse, ‘Portugal sold arms to Iraq in violation of UN embargo: report 27/02/03.
12. ‘Slovene Companies Deny Sale of Banned Equipment to Iraq,’ Text of report by Slovene radio on 06/02/03
13. COMPLETES DEAL FOR SLOVAKIAN ARMS, http://www.menewsline.com/stories/2003/january/01_22_1.html
14. ‘Gun running to Iraq probed,’ http://www.news24.com/News24/South_Africa/News/0,1113,271442_1306666,00.html , 13/01/03 15) Anya Tsukanova, ‘Ukraine fails to come clean in arms-to-Iraq scandal,’ AFP 05/11/02; Robert Anderson, Stephen Fidler, Andrew Jack, Stefan Wagstyl en Tom Warner, ‘The former Soviet Republics are accused of supplying weapons to roque states in defiance of United Nations or US embargoes,’ Financial Times 21/10/02.
15. Associated Press, ‘Ukraine Denies Selling Bridges To Iraq,’ 13/01/03
16. Daniel Williams en Nicholas Wood, ‘E. Europe Armaments find Way to Iraq; Some suppliers Are About to be offered NATO Membership,’ Washington Post 21/11/02
17. Een rapport van de international crisis group, ‘Arming Saddam; The Yugoslav connection,’ 03/12/02 http://www.crisisweb.org/projects/balkans/serbia/reports/A400835_03122002.pdf geeft een groot aantal voorbeelden van wapenleveranties.
18. Arie Farnam, ‘Iraq Buying arms in East Europe’s Black markets; two Czechs and a German were arrested in the latest smuggling case,’ Christian Science Monitor 11/09/02
19. Daniel Williams en Nicholas Wood, ‘E. Europe Armaments find Way to Iraq; Some suppliers Are About to be offered NATO Membership,’ Washington Post 21/11/02.
20. Gary C. Gambill, ‘Syria Rearms Iraq,’ Middle East Intelligence Bulletin Vol. 4, n. 9, september 2002.
21. Charles Laurence, David Wastell en Jack Fairweather, ‘US forces told to destroy supply lines of terror Bush gives order to target covert routes as weapons inspections begin in Iraq,’ Sunday Telegraph 24/11/02.
22. Con Coughlin, ‘Syrians Smuggling Arms To Baghdad,’ Sunday Telegraph, 15/12/02.
23. Sean Boyne, ‘Iraq boosts air defence network,’ Jane’s Intelligence Review juni, 2002.
24. Algemeen Overleg Wapenexportbeleid oktober 2002.
25. Amy Svitak, ‘White House Seeks Exports to Iraq,’ Defense News 11/02/03
26. ‘Affairs of State; Rearming A post-saddam Iraq,’ BusnessWeek online, 21/11/02.
27. Arnold Karskens, ‘Handelsreiziger in de dood; Saddam Hoeseins gifgas leverancier is een Nederlander: Frans van Anraat,’ Nieuwe Revue
28. Joost de Haas en Charles Sanders, ‘Nederlander aan basis chemische wapens Saddam,’ Telegraaf 08/02/03.
29. Zie www.stopwapenhandel.org
30. Press Release RDM Technology 22/01/03 en www.stopwapenhandel.org