De kernwapentaak van de JSF

Onderzoeksdossier JSF, juni 2008

De kernwapentaak van de JSF

Het is de bedoeling van de regering dat de Joint Strike Fighter (JSF) in de toekomst de nucleaire taak van de F-16 overneemt, de laatst overgebleven kernwapentaak van de Nederlandse krijgsmacht.

De Nederlandse kernwapentaak valt onder de NAVO, maar is vastgelegd in een aantal bilaterale afspraken tussen Nederland en de Verenigde Staten. De wapens, gestationeerd op vliegbasis Volkel in Brabant, zijn van de Amerikanen en worden bewaakt door Amerikanen. Nederlandse F-16 piloten worden opgeleid om ze af te werpen. Het afschaffen van de F-16 zou een mooi moment zijn om ook deze Nederlandse kernwapentaak af te schaffen.

Kernwapens in Nederland

Officieel is de aanwezigheid van kernwapens in Nederland geheim. De regering doet er geen mededeling over. Elke vraag wordt steevast beantwoord met de dooddoener dat er op grond van afspraken binnen de NAVO geen informatie verstrekt kan worden. Zo wordt een open parlementair debat over de wenselijkheid van kernwapens in Nederland ernstig bemoeilijkt.

Inmiddels is toch veel bekend uit andere bronnen. Bij de kernwapens op Volkel gaat het hoogstwaarschijnlijk om een twintigtal valbommen van het type B61. Een speciale Amerikaanse eenheid, de 703 Munitions Support Squadron (MUNSS) is verantwoordelijk voor bewaking en onderhoud. Het 703 MUNSS maakt onderdeel uit van de 38^th Munitions Maintenance Group, die opereert vanaf de Duitse vliegbasis Spangdahlem.

De B61-valbommen hebben een kracht die kan variëren van 0,3 tot 170 kiloton (ter vergelijking: de atoombom die op Hiroshima werd gegooid had een kracht van 12 kiloton). De kracht kan ter plekke worden ingesteld door middel van een schakelaar op het wapen (het zogenaamde dail-a-yield of DAY-systeem). De kernwapens liggen opgeslagen onder vliegtuighangars op Volkel, en kunnen met een soort liftsysteem in de vloer worden opgetakeld en onder de vliegtuigen gehangen. Het is de Verenigde Staten die tot inzet besluit, Nederland kan hoogstens nog besluiten de F-16 piloten hiervoor geen toestemming te geven. (1)
De B61-bommen worden ook regelmatig voor onderhoud naar de VS gevlogen. Soms wordt er ook mee geoefend. Dat is niet zonder risico. Door een fout is al eens een bom verkeerd onder een vliegtuig gehangen en op de startbaan gevallen, waardoor het omhulsel kapot ging. “We hebben geluk gehad,” stelde de Amerikaanse luchtmacht droogjes vast.

Amerikaanse kernwapens in Europa

 Volkel is niet de enige militaire basis in Europa waar Amerikaanse kernwapens liggen opgeslagen. In onderstaande tabel is een overzicht van bases en hoeveelheden opgeslagen kernwapens te vinden.

Voorheen had ook Griekenland een basis met kernwapens (Araxos). Deze werden echter in 2001 verwijderd.(2) Van de Duitse basis Ramstein zouden eveneens de eerder aanwezige B61-bommen zijn teruggetrokken. (3)

De wenselijkheid van het voortzetten van het systeem van nuclear sharing is binnen de NAVO niet onomstreden. Sommige militairen en politici in de Verenigde Staten willen – op termijn – deze in Europa gestationeerde kernwapens allemaal terugtrekken. Het zijn juist de Europese NAVO-landen die aandringen op het behouden van de stationering, omdat stopzetting hiervan verlies aan status en invloed binnen de NAVO zou opleveren.

In militair opzicht is het concept van vrije-valbommen enigszins verouderd. Het afwerpen van bommen boven vijandig gebied is natuurlijk vele malen gevaarlijker dan het sturen van bommen per raket. Inzet van de B61-bommen is eigenlijk alleen mogelijk bij een tegenstander met zwakke luchtverdediging, of na uitschakeling van de luchtmacht van de tegenstander.

Kernwapentaak JSF

In maart 2002 liet de regering in antwoord op Kamervragen weten dat het de bedoeling is dat de JSF de huidige kernwapentaak van de F-16 overneemt. (4) Dat is ook meteen de enige keer dat over dit onderwerp in de Tweede Kamer gesproken is.

De JSF wordt niet standaard uitgevoerd met de capaciteit om kernwapens te vervoeren en af te werpen. Pas op een later tijdstip zouden hiervoor de benodigde aanpassingen plaats moeten gaan vinden (5) Wat zulke aanpassingen inhouden is onbekend, bij het nuclear-capable maken van de F-16 bleek het uiteindelijk slechts te gaan om het toevoegen van twee extra draadjes. (6)

Het is echter nog niet helemaal zeker of de JSF überhaupt wel mogelijkheden voor kernwapengebruik gaat krijgen. Dit zou alleen het geval zijn wanneer er voldoende buitenlandse orders zijn om de extra kosten die hiervoor gemaakt moeten worden te rechtvaardigen. (7)

Ook als die nuclear-capable JSF er wel komt is het nog onduidelijk hoe de Nederlandse regering invulling van de kernwapentaak voor ogen heeft in de periode van de daadwerkelijke vervanging van de F-16 door de JSF. Als die laatste pas op een later moment nuclear-capable wordt, blijft dan speciaal voor de nucleaire taak een aantal F-16’s langer in dienst? Of wordt er een pauze in de nucleaire taak genomen?

 Tegenstrijdige signalen

Hier en daar wordt in de politiek voorzichtig gerefereerd aan het herzien van de Nederlandse kernwapentaak. In het PvdA materieelbeleidsplan uit november 2007, dat verscheen onder verantwoordelijkheid van defensiewoordvoerster Eijsink, werd discussie over de nucleaire taak voorgesteld in het kader van de modernisering: “De techniek van vrijvalbommen is praktisch gezien nogal ouderwets en past niet meer in een nieuw toestel dat veel meer mogelijkheden heeft. Medewerking aan een nieuwe nucleaire rol waarvoor nieuwe nucleaire bewapening zou moeten worden ontwikkeld is evenzeer ongewenst. Om die reden pleiten wij voor een politieke discussie over voortzetting van deze – militair verouderde – rol.” (8) Van deze politieke discussie is binnen de PvdA tot nu toe nog weinig zichtbaar.

Ook oud-premier Lubbers, inmiddels adviseur nucleaire ontwapening van IKV/PaxChristi, pleit in een artikel in Vrij Nederland voor het afstoten van de Nederlandse kernwapentaak. En in voorzichtige, maar voor een minister van een NAVO-land desondanks ongekende, bewoordingen liet minister Verhagen van Buitenlandse Zaken eind maart weten voorstander te zijn van een kernwapenvrije wereld: “We should seize the opportunity of the NPT Review Conference in 2010 to show new resolve to work towards a world free of nuclear weapons.”(9)

Deze hoopgevende uitspraak laat zich slecht rijmen met de praktijk van het Nederlandse nucleaire beleid. Met het plan tot aanschaf van een nuclear capable JSF en de voortdurende expliciete steun voor het kernwapenbeleid van de NAVO wordt namelijk een heel ander signaal afgegeven. Ons lijkt het verdwijnen van de nuclear capable F-16 een heel goed moment om ook een eind te maken aan de Nederlandse kernwapentaak.

Mark Akkerman & Wendela de Vries, Campagne tegen Wapenhandel